ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਸਾਂਝ

ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਦਾ ਨਾਂ ਮੈਂ 2007 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆਂ ਸੀ। ਮੰਟੋ ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਮੰਟੋ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ਐ। ਖੈਰ, ਸਤੰਬਰ 2007 'ਚ ਜਦੋਂ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਮੈਦਾਨ 'ਚ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਕਿਤਾਬ ਮੇਲਾ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਨੋਇਡਾ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਾਫੀ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉੱਥੋਂ ਖਰੀਦ ਲਿਆਂਦੀਆਂ। ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਮੰਟੋ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਸੀ। ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ 'ਚ ਜਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹੀਆਂ, ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਜਿਲਦ 'ਤੇ ਇਹ ਪੜ੍ਹਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ ਕਿ ਮੰਟੋ ਦਾ ਜਨਮ ਤਾਂ ਸਮਰਾਲਾ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪਿੰਡ ਪਪੜੌਦੀ 'ਚ ਹੋਇਆ ਏ। ਮੇਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਏ ਖੰਨਾ ਤੇ ਨਾਨਕਾ ਪਿੰਡ ਸਮਰਾਲਾ ਨਜ਼ਦੀਕ ਬੌਂਦਲੀ। ਸਮਰਾਲਾ ਵੀ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਅਪਣਾ ਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਏ, ਮੇਰਾ ਤੇ ਮੰਟੋ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਸ਼ਹਿਰ !

2008 'ਚ ਤਬਾਦਲਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵੱਜੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਮੰਟੋ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ 11 ਮਈ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਯਾਨੀ 10 ਮਈ ਨੂੰ ਮੰਟੋ ਬਾਰੇ ਇਕ ਨਿਊਜ਼ ਰਿਪੋਰਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮੈਂ ਪਪੜੌਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰਾਲਾ 'ਚ ਕਈ ਜਣਿਆਂ ਤੋਂ ਮੰਟੋ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆਂ। ਪਿੰਡ 'ਚ ਤਾਂ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਬਾਰੇ ਉੱਕਾ ਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਾਣਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੋਈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ 'ਟੋਭਾ ਟੇਕ ਸਿੰਘ' ਵਾਲੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ। ਚਲੋ, ਆਖਿਰ ਸਮਰਾਲਾ ਦੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਈਟਾਂ (ਇੰਟਰਵਿਊ) ਕਰਕੇ ਖਬਰ ਤਾਂ ਬਣਾ ਲਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਸਾਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਪਰ ਬਣਿਆਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। ਖੈਰ, ਇਕ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਔਖੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਮੇਰੇ ਜ਼ਹਿਨ 'ਚ ਸੀ। ਖਬਰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੋ ਗਈ, ਗੱਲ ਆਈ-ਗਈ।

ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਗਿਆ। ਫਰਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੀ ਪੈਣਾ,ਮੰਟੋ ਦੀ ਯਾਦ 'ਚ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਬਣੇ ਜਾਂ ਨਾ !ਵਿਚ-ਵਿਚਾਲੇ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੇਰਾ ਇਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਾਥੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਮੰਗਕੇ ਲੈ ਗਿਆ, ਨਾਲ ਮੰਟੋ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ਵੀ। ਸਾਲ 2010, ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਜਦੋਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੋੜਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਗੱਲ ਮੰਟੋ ਦੀ ਵੀ ਤੁਰ ਪਈ। 11 ਮਈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਖਬਰਾਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਹਰ ਸਾਲ ਬਸ ਸਮਾਂ ਤੇ ਥੋੜੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਬਦ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਕਰਕੇ ਛਾਪੀ ਜਾਣਗੇ। ਮੈਂ ਵੀ ਇੰਝ ਹੀ ਕਰਨ ਦੇ ਮੂਡ 'ਚ ਸੀ।
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੰਟੋ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ। ਉਹ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਟੋ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਕੁਝ ਗੰਭੀਰ ਵੀ। ਕਹਿੰਦੇ ਇਹ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉੱਪਰੋਂ ਜਦ ਪਿੰਡ 'ਚ ਮੰਟੋ ਦੀ ਕੋਈ ਯਾਦਗਾਰ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲੋਂ ਪਿੰਡ 'ਚ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਹਾਮੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ। ਸੰਧੂ ਸਾਹਿਬ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਫਾਊਂਡਰ ਮੈਂਬਰ ਨੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਸਮਰਾਲਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੋਬਾਇਲ ਵੀ ਖੜ੍ਹਕਾਏ। ਮੈਂ ਵੀ ਉਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਚੈਨਲ ਵਾਲੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਪਿੰਡਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਜਾਨਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਿੰਡਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਬਹੁਤਾ ਹੀ ਮੱਠਾ ਸੀ। ਖੈਰ, ਸੰਧੂ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਪਾਸੇ ਲੱਗੇ ਰਹੇ।

12 ਜੁਲਾਈ 2010 ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਸੰਧੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ। ਕਹਿੰਦੇ ਕੱਲ੍ਹ ਪਪੜੌਦੀ ਵਿਖੇ ਮੰਟੋ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਏ। ਸਵੇਰੇ 10 ਕੁ ਵਜੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਈਂ। 'ਵਾਹ! ਕਮਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ', ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੈਂ ਮੋਬਾਇਲ ਸੁਣਕੇ ਬੰਦ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਪਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲ ਗਏ।13 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਸਾਦੇ ਜਿਹੇ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਦੌ ਸੌ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲੀ ਮੰਟੋ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦਾ ਪਪੜੌਦੀ ਦੇ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ 'ਚ ਉਦਘਾਟਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਿੰਡਵਾਸੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਕੁ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰੀ। ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ 'ਚ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨੂੰਪੁਰੀ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਲਾਮ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਏ। ਹੁਣ ਅਗਲੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪਿੰਡਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਏ ਕਿ ਉਹ ਮੰਟੋ ਦੀ ਇਸ 'ਯਾਦ' ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਅਤੇ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਨੇ।

ਨਰਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ

ਲੇਖ਼ਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨਾਲ ਅੱਧੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਪਬਲਿਕ ਰਿਲੇਸ਼ਨ ਅਫ਼ਸਰ ਹਨ।