ਇਕਬਾਲੀਆ ਬਿਆਨ ਵਾਲਾ 'ਰਾਡੀਆ ਪੱਤਰਕਾਰ' ਕੌਣ ਹੈ ?

ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਹਿੰਦੂ' 'ਚ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬਾਲਾ ਜੀ ਦੀ ਰਪਟ ਮੁਤਾਬਕ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਲੋਕ ਲੇਖਾ ਕਮੇਟੀ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ ਇਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਇੰਕਸਾਫ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਹੋਇਆ ਉਹ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਕਰਮ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੋਇਆ।ਟੈਪ 'ਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗੱਲਬਾਤ 'ਚ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ।ਰਪਟ ਦਾ ਕੁਝ ਅੰਸ਼ ਹੇਠਾਂ ਵੇਖੋ--

ਪੂਰੀ ਰਪਟ 'ਚ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਹਲਕਿਆਂ 'ਚ ਇਜ ਜਾਨਣ ਦੀ ਉਤਸੁਕ

ਤਾ ਕਾਫੀ ਵਧੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 'ਇਕਬਾਲੀਆ ਰਾਡੀਆ ਪੱਤਰਕਾਰ' ਕੌਣ ਹੈ ?ਹੇਠਲੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂਅ

'ਰਾਡੀਆ ਐਕਟਿਵ ਕਾਂਡ' 'ਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਸੀ,ਪਰ ਇਹਨਾਂ 'ਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖੁਦ ਹੀ ਪਾਕ ਸਾਫ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਨਾਂਅ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ।

Barkha Dutt (NDTV), Vir Sanghvi(Hindustan Times), Prabhu Chawla (then India Today), K. Venugopal (Hindu Business Line),Rahul Joshi (Economic Times), M.K. Venu (then Economic Times), Jaideep Bose (The Times of India), Surajeet Das Gupta (Business Standard), G. Ganapathy Subramaniam(Economic Times), Navika Kumar (Times Now), Jehangir Pocha (NewsX), V. Shankkar Aiyar (then India Today)....

ਲੋਕ ਲੇਖਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਸਲੇ 'ਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ।ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ,ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਤੇ ਨਵੇਂ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਵੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੇਪਾਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ।

ਹਿੰਦੂ 'ਚ ਪੂਰੀ ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਿਲਵਰ ਸਕਰੀਨ ਦੀ ਸਿਨੇਮਾਈ ਸਿਆਸਤ-1

ਸਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨ ਖੋਲਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਗ੍ਰੰਥ ਬਣਦੇ ਰਹੇ।ਪਰ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭੇਦ ਅਜੇ ਵੀ ਛਾਣਨੀ ਨਾਲ ਛਾਨਣੇ ਬਾਕੀ ਹਨ।ਮੰਡਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ‘ਤੇ ਗੌਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਿਆਸਤੀ ਤਸਵੀਰ ਭਾਂਵੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੁਤਾਬਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਇਸ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਚਰਖੜੀ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਧਰਮ ਤੇ ਜਾਤ ਦੇ ਸਦੰਰਭ ‘ਚ ਹੀ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ।ਆਖਰ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਦੀ ਜੋ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗੀ।ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛਤੀਸਗੜ੍ਹ ‘ਚ ਕਾਂਗਰਸ ਆਦੀਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਮੱਧਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ‘ਚ ਮਰਾਠੀ ਮਾਨੂਸ਼ ਦਾ ਰਾਗ ਅਲਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ‘ਚ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਫਿਕਰ ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਸਿਆਸਤ ਕੀ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ੇਅਰ ਭਲੀਭਾਂਤ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ- ਮਸਲਤ-ਏ-ਆਮੇਜ਼ ਹੋਤੇ ਹੈ ਯੇ ਸਿਆਸਤ ਕੇ ਕਦਮ,

ਤੂੰ ਅਭੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝੇਗਾ ਤੂੰ ਅਭੀ ਇਨਸਾਨ ਹੈ

ਸਾਡੀ ਚਰਚਾ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ‘ਤੇ ਉਤਾਰਨ ਦੇ ਸਦੰਰਭ ‘ਚ ਚੱਲੇਗੀ।ਹੁਣ ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ‘ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਬਣਾਉਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ।ਸਿਆਸਤ ਅਧਾਰਿਤ ਇਹ ਫਿਲਮਾਂ ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਰਾਹੀਆਂ ਵੀ ਗਈਆਂ ਹਨ।ਆਖਰ ਇਹਨਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਪਿੱਛੇ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਕੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ?ਹੁਣ ਤੱਕ ਅਮਿਤਾਬ ਬੱਚਨ ਨੇ ਐਂਗਰੀ ਯੰਗ ਮੈਨ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ‘ਚ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ‘ਚ ਜੇ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਈ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਇਹੋ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਸਿਆਸਤ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਰੋਸ,ਬੇਰੁਖੀ,ਨਰਾਜ਼ਗੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਨਾਇਕ ਦੇ ਮਾਰਫਤ ਵਿਖਾਂਉਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਜਿਸ ਵੱਜੋਂ ਅਮਿਤਾਬ ਬੱਚਨ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਫਿਲਮਾਂ ਤੋਂ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁੱਸਾ ਠੰਡਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਰਿਹਾ।ਹੁਣ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ‘ਤੇ ਉਤਾਰਿਆ ਹੈ।

ਸਿਆਸਤ ਅਧਾਰਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਚੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਯਾਦ ਆ ਸਕਦੀਆਂ ਨੇ ਪਰ ਮੈਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੋ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਖਾਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਸੁਭਾੳੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਣ…
ਅਰਥਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਦੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪ੍ਰੋ:ਅਮ੍ਰਿਤਯਾ ਸੇਨ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਇਸ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਸੁਚੱਜੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਉਹਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਸੰਵਾਦ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਖੋਲ੍ਹਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ 3C ਦੇ ਸੂਤਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ।ਇਹ ਹਨ Cricket-Corruption-Cinema ਭਾਵ ਕ੍ਰਿਕੇਟ,ਸਿਨੇਮਾ ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਭਾਰਤੀ ਖੁਲ੍ਹੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨੀ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਅਮ੍ਰਿਤਯਾ ਸੇਨ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਪਹਿਲੂ ਰੂਪਮਾਨ ਵੱਧ ਹਨ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ‘ਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਗੋਵਿੰਦ ਨਹਿਲਾਨੀ,ਸ਼ਿਆਮ ਬਨੇਗਲ,ਖਾਲਿਦ ਮਹਿਮੂਦ,ਅਨੁਰਾਗ ਕਸ਼ਅਪ,ਰਾਮ ਗੋਪਾਲ ਵਰਮਾ ਆਪਣੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਝਾਅ ਦਾ ਸਿਨੇਮਾ ਤਾਂ ਸਿਆਸਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਡੂੰਗੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ।ਮ੍ਰਿਤਿਯੂਦੰਡ,1984 ਨੂੰ ਆਈ ਦੀਪਤੀ ਨਵਲ ਅਭਿਨੀਤ ਫਿਮਲ ‘ਦਾਮੁਲ,ਭਾਗਲਪੁਰ ਤੇਜ਼ਾਬ ਕਾਂਢ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਗੰਗਾਜਲ,ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ‘ਚ ਗੁੰਡਾਰਾਜ ਅਗਵਾ ਫਿਰੋਤੀਆ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਬੇਪਰਦਾ ਕਰਦੀ ‘ਅਪਹਰਣ’,ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਬਣਾਈ ਫਿਲਮ ‘ਰਾਜਨੀਤੀ’ ਤੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਝਾਅ ਇਸ ਸਿਆਸਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀਆਂ ਉਣਤਾਈਆਂ ਨੂੰ ਬੇਪਰਦਾ ਕਰ ਚੁਕੇ ਹਨ।ਸਿਆਸਤ ਅਧਾਰਿਤ ਫਿਲਮਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦਾ ਸਿਆਸਤ ਅਧਾਰਿਤ ਸਿਨੇਮਾ:

ਆਂਧੀ(1975) ਕੀ ਗੀਤਾਂ ਕਾਰਨ ਯਾਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?ਯਕੀਨਨ ਹਾਂ,ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੇ ਗੀਤ ਵੀ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੀ ਕਲਮੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦਾ ਜਾਦੂ ਹਨ।ਪਰ ਇਹ ਫਿਲਮ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ‘ਚ ਸਿਆਸਤ ਅਧਾਰਿਤ ਫਿਲਮਾਂ ‘ਚ ਮੁੱਢਲੀ ਕਤਾਰ ਦੀ ਫਿਲਮ ਹੈ।ਸੰਜੀਵ ਕੁਮਾਰ,ਸੁਚਿੱਤਰਾ ਸੇਨ(ਦੇਵਦਾਸ,1955 ਫੇਮ) ਦੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਨਾਲ ਸਜੀ ਇਹ ਫਿਲਮ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਾਰੀ ਟੈਰੀਟਰੀ ‘ਚ ਰੀਲੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ।ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਤਤਕਾਲੀਨ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ(1917-1984) ਦਾ ਹੋਣਾ ਸੀ।1977 ‘ਚ ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਸੱਤਾ ‘ਚ ਨਾ ਰਹੀ ਤੇ ਸੱਤਾਧਿਰ ਪਾਰਟੀ ਜਨਤਾ ਦਲ ਦਾ ਰਾਜ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਐਲਾਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਅਸਲ ‘ਚ ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਦੇ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਈ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ‘ਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ‘ਤਾਰਕੇਸ਼ਵਰੀ ਸਿਨਹਾ’ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਸੀ।ਸਿਆਸਤ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਚਰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਬਹੁਤ ਬਾਖੂਬੀ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਮਾਚਿਸ(1996) ਫਿਲਮ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਿਲ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਰਹੀ ਹੈ।ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ,ਨਾਰਾਜ਼ ਲੋਕ,ਬਗਾਵਤੀ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ,1984 ਦਾ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਸਮੇਟਨ ਦੀ ਚੰਗੀ ਕੌਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਇਸ ਫਿਲਮ ਬਾਰੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਦੌਰ ‘ਤੇ ਫਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਜਿਹਨ ‘ਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਬੱਸ ਉਹ ਨਹੀਂ ਸਨ ਚਾਹੁੰਦੇ ਕੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਫਿਲਮ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।ਗੁਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਕਿਸੇ ਇੰਟਰਵਿਊ ‘ਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਗਾਹੇ ਬਗਾਹੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ 1947 ਤੇ 84 ਦਾ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਮਾੜਾ ਦੌਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਤਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਉਹਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਉਸ ਦੌਰ ‘ਚ ਅੱਧਜਲੀਆ ਲਾਸ਼ਾਂ ਵੀ ਵੇਖੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਖੁਰਚਨੇ ਨਾਲ ਸੜਕਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕਠੇ ਕਰਦੇ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਸੀ।ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ(ਚੰਦਰਚੂੜ ਸਿੰਘ) ਤੇ ਵਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਵੀਰਾ(ਤੱਬੂ) ਫਿਲਮ ਦੇ ਉਹ ਪਾਤਰ ਸਨ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਸਮਿਆਂ ‘ਚ ਆਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬੇਬਸੀ ‘ਚ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਦੋਗਲੀ ਨਜ਼ਰ ਨੂੰ ਬੇਪਰਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਹਰਫ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਫੈਲੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਘਾਣ ਨੂੰ ਭਲੀਭਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਦਿਲ ਦਰਦ ਕਾ ਟੁਕੜਾ ਹੈ,ਪੱਥਰ ਕੀ ਡਲੀ ਸੀ ਹੈ,
ਇੱਕ ਅੰਧਾਂ ਕੂਆਂ ਹੈ ਜਾਂ ਇੱਕ ਬੰਦ ਗਲੀ ਸੀ ਹੈ,
ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਸਾ ਲਮਹਾ ਹੈ ਜੋ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ,
ਮੈਂ ਲਾਖ ਜਲਾਤਾ ਹੂੰ ਯੇ ਭਸਮ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ।

ਹੂ-ਤੂ-ਤੂ(1999) ਨੂੰ ਆਈ ਫਿਲਮ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਦੀ ਅਸਫਲ ਫਿਲਮਾਂ ਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਾਤਮਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅਸਫਲ ਨਹੀਂ ਐਲਾਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।ਸਿਆਸਤ ਤੇ ਸਨਅਤ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰੀਘੋਲ ਆਖਰ ਸਿਸਟਮ ‘ਚ ਕਿੰਝ ਨਿਜੀ ਫਾਇਦਿਆਂ ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ‘ਚ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇੱਕ ਦਲਿਤ ਆਗੂ(ਨਾਨਾ ਪਾਟੇਕਰ) ਜੋ ਅਵਾਮ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਹੈ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਵਾਦ ਪੂਰੇ ਸਿਸਟਮ ‘ਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਸੀ।“ਹਮ ਲੋਗ ਤੋ ਗੋਬਰ ਕੇ ਉਪਲੇ ਹੈਂ ਇਤਿਹਾਸ ਕੇ ਢੇਰ ਕੇ ਨੀਚੇ ਦਬਕਰ ਰਹਿ ਜਾਤੇ ਹੈ,ਏਕ ਬਾਰ ਕੋਈ ਆਗ ਲਗਾਕਰ ਤੋ ਦੇਖੇ ਫਿਰ ਬਤਾਂਏਗੇ ਕਿ ਗੋਬਰ ਕੇ ਉਪਲੇ ਕਿਆ ਹੋਤੇ ਹੈਂ”ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੀ ਵਿਅੰਗਆਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ ਤੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਫਿਲਮ ਵੇਖਣੀ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਤੁਮਨੇ ਦੇਖਾ ਹੈ ਯੇ ਖੇਲ,ਹੂ ਤੂ ਤੂ ਕਹਿਤੇ ਹੈ,ਹਮਾਰੇ ਯਹਾਂ ਕੱਬਡੀ ਕਹਿਤੇ ਹੈਂ ਇਸੇ…ਲੋਗ ਚਾਰੋ ਤਰਫ ਬੈਠੇ ਇਸ ਤਮਾਸ਼ੇ ਕੋ ਦੇਖਤੇ ਹੈ ਔਰ ਖੁਸ਼ ਹੋਤੇ ਹੈ,ਹਮਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਕੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਭੀ ਕੁਛ ਐਸੀ ਹੀ ਹੈ।ਰਾਜਨੀਤੀ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਮੇਂ ਭੀ ਐਸਾ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ।ਨੇਤਾ ਲੋਗ ਐਸੇ ਹੀ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਕਾ ਟਾਂਘ ਖੀਚਤੇ ਹੈ ਔਰ ਲੋਗ ਇਸ ਤਮਾਸ਼ੇ ਕੋ ਦੇਖਤੇ ਹੈਂ।ਯੇ ਕਬੱਡੀ ਹਮਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਕੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੇਮ ਹੋਨੀ ਚਾਹੀਏ ਹਨੀ।

(ਜਾਰੀ......)

ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ ਟੀ ਵੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ,ਪਰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨਾਲੋਂ 1000 ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਰੁਚੀ ਸਿਨੇਮੇ 'ਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੌਲੀ, ਪਾਣੀ 'ਭਾਰਾ'

ਪੇਂਡੂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਭਾਰ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਵੱਡਾ ਬੋਝ 'ਪਾਣੀ' ਦਾ ਵੀ ਉਠਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਪੂਰੀ ਉਮਰ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ 'ਚ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਜ਼ਾਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਸਰਕਾਰ ਦੇਖੇ ਤਾਂ ਸਹੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਘੜਿਆਂ ਨੇ ਗੰਜੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਮਾਲਵਾ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਪੇਂਡੂ ਔਰਤ ਦੀ ਇਹ ਤਰਾਸਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਲਈ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਫਖਰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸਰਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸ਼ਰਮ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ,ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੈਰਿਸ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੇਂਡੂ ਲੋਕ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦਿਓ, ਇਹੋ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਖੁਦ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਹ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਹੈ ਕਿ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕੀ ਦੁੱਖ ਝੱਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਲਵਾ ਪੱਟੀ ਦੇ ਹਰ ਪੰਜਵੇਂ ਘਰ ਦੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ 21 ਫੀਸਦੀ ਪੁਰਸ਼ ਵੀ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ 'ਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਾਹਰੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਖਾਤਰ 40 ਫੀਸਦੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਚਾਰ ਚਾਰ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਰੂਰਲ ਵਾਟਰ ਐਂਡ ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਤਹਿਤ ਹੋਏ ਬੇਸਲਾਈਨ ਸਰਵੇ ਦੀ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਮਾਲਵੇ 'ਚ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਸੰਕਟ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੇ ਹਨ। ਮਾਲਵਾ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਹਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ 400 ਘਰਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਇਹ ਸਰਵੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਾਂ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਦਿਆਂ ਢੋਂਹਦਿਆਂ ਹੀ ਉਮਰ ਕੱਢ ਲਈ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਪਾਣੀ ਮਾੜਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਔਰਤਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਸਦੀ ਹਲਕਾ ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਅੱਧੇ ਹਿੱਸੇ, ਸੰਗਰੂਰ,ਮੋਗਾ,ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ ਫਿਰੋਜਪੁਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਫੀ ਮਾੜੀ ਹੈ ਜਿਥੋਂ ਦੇ ਹਰ ਪੰਜਵੇਂ ਘਰ ਦੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਵਲੋਂ ਘੜਿਆਂ 'ਚ ਪਾਣੀ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹਰ ਨੌਵੇਂ ਘਰ ਦੀ ਔਰਤ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ 11.5 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ 'ਚ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਘਰੇਲੂ ਲੋੜ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਬਾਹਰੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੇਸਲਾਈਨ ਸਰਵੇ ਅਨੁਸਾਰ 88.9 ਫੀਸਦੀ ਔਰਤਾਂ ਵਲੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਬਾਹਰੋਂ ਜਨਤਿਕ ਟੂਟੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਨਲਕੇ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 21.2 ਫੀਸਦੀ ਪੁਰਸ਼ ਵੀ ਬਾਹਰੋਂ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਦੇ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ 'ਚ 4.2 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚੀਆਂ ਵੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 4.6 ਫੀਸਦੀ ਬੱਚੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਬਾਹਰੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ 'ਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੇ ਜੱਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਮੁਕਤਸਰ 'ਚ 16.8 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੰਤਜਾਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਫਿਰੋਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ 41.3 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਲਈ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ 20.3 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਬਾਹਰੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ 'ਚ ਰੁੱਝੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਰੀਦਕੋਟ 'ਚ ਵੀ 39.5 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਘੜਿਆਂ ਨਾਲ ਬਾਹਰੋਂ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਕੱਲੇ ਬਰਨਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਠੀਕ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਬਹੁਤੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤਾਂ ਨਹਿਰੀ ਰਜਬਾਹਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਪੰਚ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਝੰਡੂਕੇ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਕਈ ਪੇਂਡੂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਢੋਹ ਢੋਹ ਕੇ ਸਿਰ ਗੰਜੇ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ 'ਚ ਹੀ ਲੰਘ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੇਸਲਾਈਨ ਸਰਵੇ ਅਨੁਸਾਰ 19 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਵਲੋਂ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉੁਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ ਲਈ ਦਿਨ 'ਚ ਇੱਕ ਗੇੜਾ ਲਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ 37.2 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦਿਨ 'ਚ ਦੋ ਦਫਾ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਖਾਤਰ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। 33.2 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਗੇੜੇ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ ਲਈ ਲਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ 10.5 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਲੋਂ ਪੰਜ ਪੰਜ ਗੇੜੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ 'ਚ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ 41.3 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਲੋਂ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਗੇੜੇ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਖਾਤਰ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 52.2 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿਨ 'ਚ ਦੋ ਵਾਰੀ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਲਈ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਵੇ 'ਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇੱਕ ਗੇੜਾ 'ਚ ਔਸਤਨ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕਰੀਬ 76.4 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਲੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਗੇੜਾ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। 10.5 ਫੀਸਦੀ ਅਜਿਹੇ ਘਰ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਲੋਂ ਦਿਨ 'ਚ ਢਾਈ ਘੰਟੇ ਇਕੱਲਾ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ 'ਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 37.2 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾਂ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ 'ਚ ਲੰਘ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 33.2 ਫੀਸਦੀ ਘਰਾਂ ਦਾ ਡੇਢ ਤੋਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਪਾਣੀ ਢੋਂਹਣ 'ਚ ਲੰਘਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋਂ ਮਾਲਵਾ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਰ.ਓ.ਸਿਸਟਮ ਲੱਗੇ ਹਨ, ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹਰ ਘਰ ਨੂੰ ਹੀ ਆਰ.ਓ ਸਿਸਟਮ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਈ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਵੇ 'ਚ ਆਰ.ਓ ਸਿਸਟਮ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਨ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਨਿਗਰਾਨ ਇੰਜਨੀਅਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮਹਿਕਮੇ ਵਲੋਂ ਇਹ ਸਰਵੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਏਜੰਸੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲੇ 'ਚ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵਲੋਂ ਇਹ ਸਰਵੇ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਾਫੀ ਲੰਮਾ ਚੌੜਾ ਸਰਵੇ ਹੈ ਜਿਸ ਚੋਂ ਸਾਰੀ ਤਸਵੀਰ ਉਭਰਦੀ ਹੈ।
ਚਰਨਜੀਤ ਭੁੱਲਰ,ਬਠਿੰਡਾ
ਲੇਖਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹਨ

ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਜ਼ਰੀਏ ਬਰਖ਼ਾ ਦੱਤ ਦੀ ਲਾਈਵ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ

ਨੀਰਾ ਰਾਡੀਆ ਕਾਂਡ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬਰਖ਼ਾ ਦੱਤ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ 'ਤੇ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੇ ਸਬੰਧ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਨ ਗਈ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਲੋਕ ਰੋਹ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।2ਜੀ ਸਪੈਕਟ੍ਰਮ ਦੇ 'ਰਾਡੀਆ ਐਕਟਿਵ ਕਾਂਡ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਮੀਡੀਆ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਾਕ ਪਵਿੱਤਰ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਰਾਡੀਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਇਸ ਕਾਂਡ 'ਚ 'ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਟਾਈਮਜ਼' ਦੇ ਵੀਰ ਸੰਘਵੀ ਤੇ ਟੀ ਵੀ ਟੂਡੇ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਚੈਨਲ 'ਆਜ ਤੱਕ' ਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਚਾਵਲਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਹੋਰ 'ਰਾਡੀਆ ਪੱਤਰਕਾਰ' ਰਗੜੇ ਗਏ ਸਨ।ਪਰ ਐੱਨ ਡੀ ਟੀ ਵੀ ਜਿਹੜਾ ਮੀਡੀਆ ਸਨਅਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨੈਤਿਕ ਚੈਨਲ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ,ਉਸਨੇ ਨੀਰਾ ਰਾਡੀਆ ਲਈ ਦਲਾਲੀ ਕਰਦੀ 'ਰਾਡੀਆ ਪੱਤਰਕਾਰ' ਬਰਖ਼ਾ ਦੱਤ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਬਰਖ਼ਾ ਨੇ ਚੈਨਲ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਣ ਰਾਏ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਵੱਡੇ ਫਾਇਦੇ ਪਹੁੰਚਾਏ ਹਨ।ਕਿਉਂਕਿ 2ਜੀ ਸਪੈਕਟ੍ਰਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਐੱਨ ਡੀ ਟੀ ਟੀ ਗਰੁੱਪ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਫੀ ਮੰਦਹਾਲੀ 'ਚ ਸੀ,ਪਰ ਬਾਅਦ 'ਚ ਚੈਨਲ ਬੈਲੇਂਸ ਸ਼ੀਟ ਮੁਤਾਬਕ ਵੱਡੇ ਫਾਇਦਾ 'ਚ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਇਸ ਕਾਰਨ ਵੀ ਬਰਖ਼ਾ ਦੱਤ ਪ੍ਰਣ ਰਾਏ ਦੀ ਦੁਲਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਬਰਖ਼ਾ ਦੱਤ ਪਹਿਲਾਂ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਵਿਦਰੋਹਾਂ ਦੀ ਕਵਰੇਜ਼ ਸਮੇਂ ਤੇ ਹੁਣ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਦਿੱਖ ਸੁਧਾਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ 'ਚ ਹੈ,ਪਰ ਜਨਤਾ ਮਹਾਨ ਹੈ,ਜੋ ਬਰਖ਼ਾ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਸਬੰਧ 'ਚ ਬਰਖਾ ਦੱਤ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ 'ਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਨ ਗਈ ਸੀ,ਜਿੱਥੇ ਜਨਤਾ ਦੇ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨਾਲ ਬਰਖ਼ਾ ਦੱਤ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਰਖਾ ਦੱਤ ਨੂੰ ਨੀਰਾ ਦੀ ਦਲਾਲ ਕਹਿ ਕੇ ਪੁਕਾਰਿਆ।ਐਨ ਡੀ ਟੀ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਮੈਨੇਜਿੰਗ ਐਡੀਟਰ ਸੰਜੇ ਅਹੀਰਵਾਲ ਨੇ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ,ਪਰ 'ਯੇ ਜਨਤਾ ਹੈ,ਸਬ ਜਾਨਤੀ ਹੈ' ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੋਈ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮੀਡੀਆ ਤੋਂ ਡਰਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਰੋਹ ਤਿੱਖਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਐੱਨ ਡੀ ਟੀ ਵੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬੋਰੀਆ ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟ ਕੇ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ।ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ 'ਤੇ ਲਗਭਗ ਪੂਰਾ ਮੀਡੀਆ ਸੀ,ਪਰ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ।ਸਮਾਜਿਕ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਹੀ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਈ ਹੈ।ਇਸ ਪੋਸਟ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਯੂ ਟਿਊਬ ਦੇ ਦੋ ਵੀਡਿਓ ਹਨ,ਜੋ ਬਰਖ਼ਾ ਦੇ ਅਸਲੀਅਤ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਡਿਓਜ਼ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਘਾਗ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ,ਕਿਉਂਕਿ ਬਰਖਾ ਵਾਲਾ ਹਾਲ ਕਦੇ ਨਾ ਕਦੇ ਸਭ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।ਤੀਜਾ ਆਡਿਓ ਲਿੰਕ ਅਸੀਂ ਬਰਖ਼ਾ ਦੱਤਾ ਦੀ ਨੀਰਾ ਰਾਡੀਆ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।ਸਮਾਜਿਕ ਮੀਡੀਆ 'ਚ ਹਰ ਨਵੀਂ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,ਇਸ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੂੰ ਈਮੇਲ,ਫੇਸਬੁੱਕ,ਆਰਕੁੱਟ 'ਤੇ ਬਲੌਗਿੰਗ ਜ਼ਰੀਏ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਓ।

ਹਜ਼ਾਰੇ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਦੀ ਦੁਆਈ ਵਰਗਾ

ਮੁਖ ਧਾਰਾਈ ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਸੱਚ
ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹੋਏ ਸੁਆਲਾਂ 'ਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੋਂ ਈ ਦਿਮਾਗ 'ਚ ਸੀਗੇ ........ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਜਿੰਨਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ 'ਇਮੋਸ਼ਨਲ ਅੱਤਿਆਚਾਰ' ਖ਼ਬਰੀਆਂ ਚੈਨਲਾਂ 'ਤੇ ਸਹਿ ਰਿਹਾਂ ਤੇ ਓਸ 'ਚ ਨੌਕਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਬਣਦਾ ਸਰਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਓਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਜ਼ਾਤੀ ਸਮੇਂ ਯਾਨਿ ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇਸ ਸਾਰੇ ਨੂੰ ਨੌਕਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਥਾਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਵੇਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ... ਸੋ ਸੁਖਾਂ ਲੱਧੀ 'ਵੀਕਲੀ ਔਫ' ਯਾਨੀ ਜੁੰਮੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਾਂ ਵੀ ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਵੱਲ ਸ਼ੂਟਾਂ ਵੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਪਰ ਇੱਕ 'ਓਬਜ਼ਰਵਰ' ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਨਾਲ। ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੱਧਵਰਗੀ ਉਪਭੋਗਤਾ ਮੇਰਾ ਦਿਮਾਗ ਕਿਸੇ ਨਿੱਕੀ ਮੋਟੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣਨ ਦੀ ਮੱਠੀ ਜਿਹੀ ਆਸ 'ਚ ਵੀ ਸੀ। ਸੱਚ ਇਹ ਵੀ ਐ ਕਿ ਜੇ ਇਸੇ ਮੁਲਕ 'ਚ ਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਸਟਮ 'ਚ ਜਿਓਣੈ ਤਾਂ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਲੋੜ ਐ, ਜੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਖਿਲਾਫ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਾਲਾ ਲੋਕ ਪਾਲ ਬਣਦੈ ਤਾਂ ਓਹਦਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ ਬਣਦੈ, ਪਰ ਫਿਲਹਾਲ ਇਹ ਵੀ ਜਾਨਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਸੱਚੀ ਮੁੱਚੀ ਜਨਤਾ ਆਪ ਮੁਹਾਰੀ ਤੁਰੀ ਆਉਂਦੀ ਐ ਸਾਥ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤੇ ਕੀ ਸੱਚੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਮੂਵਮੈਂਟ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਐ ਇਸ 'ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ' ਕਾਰਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੇਰੇ ਪੁੱਜਣ ਦੇ ਅਗਲੇ ਈ ਦਿਨ ਯਾਨੀ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਮੁੱਕ ਗਈ ਪਰ ਜੋ ਕੁਝ ਵੇਖਿਆ ਓਹ ਬਿਆਨਣਯੋਗ ਹੈ।
ਐੱਲ.ਆਈ.ਸੀ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਗਲੀ 'ਚ ਵੜਦਿਆਂ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਬੈਰੀਕੇਡ ਟੱਪਦਿਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਜਿਹੜਾ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਓਹ ਮੇਰੇ ਵਾਰਗੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਜਿਓਂਦੇ ਬੰਦੇ ਲਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੀ.. ਆਮ ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਸੱਚੀਂ ਕਮਲਾ ਹੋ ਜੇ ਇਹਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ.. ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 40 ਓ.ਬੀ ਵੈਨਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਕੋ ਪਾਸੇ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕੇ ਲੱਗੀਆਂ ਛਤਰੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਫੁਟੇਜ ਭੇਜ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਪਹਿਲਾ ਅਹਿਸਾਸ ਮੈਨੂੰ ਏਦਾਂ ਈ ਲੱਗਾ ਕਿ ਟੀ.ਆਰ.ਪੀ ਦੇ ਭੁੱਖੇ ਰਾਖਸ਼ ਆਪਣਾ ਜਬਾੜਾ ਅੱਡ ਕੇ 'ਏਅਰਟਾਈਮ' ਖਾਣ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਓਥੇ ਖੜਾ ਰਿਹਾਂ ਅੱਜ ਮੈਂ...ਇੱਕ ਗੱਲ ਸਾਫ ਹੈ ..."ਆਜ ਪੂਰਾ ਮੁਲਕ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਕੇ ਸਾਥ ਖੜਾ ਹੈ, ਲੋਗ ਅਪਨੇ ਘਰੋਂ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ ਅਪਨੇ ਆਪ ਉਨਕੇ ਸਾਥ ਚਲ ਰਹੇਂ ਹੈਂ" ਭੈਣ ਜੀ ਤੇ ਭਾਅਜੀ ਮੈਂ ਸੱਚੀਂ ਦੱਸ ਰਿਹਾਂ ਇਹ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬਕਵਾਸ ਹੈ...ਪੂਰੇ ਦਿਨ 'ਚ 300 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1000 ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਲਗਭਗ 70 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਥਿਆਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਾਈ ਐ, ਮੇਰੇ ਮੁੜਣ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਜਥੇ ਆ ਰਹੇ ਨੇ ਤੇ ਵੀਕਐਂਡ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਭੀੜ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਰਹੀ ਐ ਪਰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਗਰੁੱਪ ਨਾਲ ਕੋਈ ਐੱਨ.ਜੀ.ਓ ਜੁੜੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਜਾਤਵਾਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ... ਦਲਿਤ ਦਾਸਤਾ ਵਿਰੋਧੀ ਮੰਚ ਵਰਗੇ ਨਾਮ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਏ, ਜਾਟ ਮਹਾਂਸਭਾ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਨਗਾੜੇ 'ਤੇ ਰਾਗਣੀਆ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਣੀਆਂ, ਕਾਇਸਥ ਰਾਸ਼ਟਰ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮਹਾਂਸਭਾ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਵੱਡੇ ਨਾਮਾਂ ਦੇ ਬੈਨਰ ਜ਼ਰੂਰ ਲਗਾਤਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਨੇ ਐੱਨ.ਜੀ.ਓ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ। ਮੈਨੂੰ ਪੂਰਾ ਖ਼ਦਸ਼ਾ ਐ ਕਿ ਜੇ ਵਾਢੀਆਂ ਸਿਰ 'ਤੇ ਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੋਂ ਵੀ ਤੋਰ ਲਿਆਉਣੇ ਸੀ ਆਪਣੇ ਭਾਊ। ਖੇਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਮੰਚ ਵਾਲੇ ਉਮਿੰਦਰ ਦੱਤ ਹੋਰੀਂ ਤਾਂ ਪੱਕਾ ਬਹੁਤ ਤੰਗ ਹੋਣੇ ਐ 'ਬੈਡ ਟਾਈਮਿੰਗ' ਤੋਂ। ਖ਼ੈਰ ਮੁੱਦੇ ਵੱਲ ਆਈਏ ਤੇ ਇਹ ਮੈਂ ਦੱਸ ਦੇਵਾਂ ਕਿ ਆਉਣਾ ਤੇ ਜਾਣਾ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਪਹਿਲੋਂ ਤੋਂ ਮਿੱਥਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ...ਕੋਈ ਵੀ ਆਪ ਮੁਹਾਰਾ ਆ ਕੇ 'ਲੋਗ ਮਿਲਤੇ ਗਏ ਕਾਰਵਾਂ ਬਨਤਾ ਗਿਆ' ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਹਰ ਜਥਾ ਗੇਟ 'ਤੇ ਖੜੇ ਵਲੰਟੀਅਰਜ਼ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਐਂਟਰੀ ਮਾਰਦਾ ਐ, ਸਭ ਲਈ ਐਲਾਨ ਹੋ ਰਹੇ ਨੇ, ਸਾਰੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਰੁਕ ਕੇ ਗਿਣੀ ਮਿੱਥੀ ਡ੍ਰਿਲ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜਾਂ ਘਰ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ ਤੇ ਜਾਂ ਥੋੜਾ ਸਮਾਂ ਸਟੇਜ ਮੁਹਰੇ ਬੈਠ ਰਹੇ ਨੇ।ਔਫਸੈੱਟ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਜਾਂ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਸਟਾਈਲ ਦੇ ਖਾਂਚਿਆਂ 'ਚ ਮੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਮਰਥਨ ਦੇ ਪਿੰਨ ਤੇ ਬੈਚ ਆਪੇ ਨਹੀਂ ਘਰੇ ਛਾਪ ਲੈਂਦੇ ਲੋਕ, ਇੱਕ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ ਪਹਿਲੋਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਦੈ ਫੇਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਮੰਨਜ਼ੂਰੀ ਫੇਰ ਛਪਾਈ ਤੇ ਫੇਰ ਖਾਂਚਿਆਂ 'ਚ ਲੁਆਈ ...ਆਡਰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਨੂੰ 2 ਦਿਹਾੜੀਆਂ ਲੈਂਦੇ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਵੀ ।

ਇਹ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਐ .... ਹਰ ਵੇਲੇ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਪਿੱਛੇ ਪਾਗਲ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮੀਡੀਏ ਨੇ 2 ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਲਈ ਮੁਹਾਲੀ 'ਚ ਆਪਣੇ ਐਂਕਰ, ਐਡੀਟਰ ਜਾਂ ਸੀਨੀਅਰ ਰਿਪੋਰਟਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਭੇਜੇ ਲੋਕੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ...ਨਾਂ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਜੇ.ਪੀ.ਸੀ ਦੇ ਰੱਫੜ ਵੇਲੇ ਹੋਇਆ ...ਪਰ ਹੁਣ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੂੰਨ ਬਾਜਪਾਈ 'ਬੜੀ ਖ਼ਬਰ' ਲਾਈਵ ਕਰ ਰਿਹੈ ਅੰਨਾ ਦੇ ਤੰਬੂ 'ਚੋਂ ...ਸਟਾਰ ਨਿਊਜ਼, ਨਿਊਜ਼ ਐਕਸ, ਐੱਨ.ਡੀ.ਟੀ.ਵੀ (ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ), ਆਜ ਤੱਕ, ਹੈੱਡਲਾਈਨਜ਼ ਟੂਡੇਅ, ਟਾਈਮਜ਼ ਨਾਓ ਤੇ ਈਟੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਓ.ਬੀ ਵੈਨ ਜਾਂ 2 ਰਿਪੋਰਟਰਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਰਿਆ ...ਘਟੋ-ਘੱਟ 40 ਓਬੀਆਂ ਤੇ ਇਹਤੋਂ ਤਿੱਗਣੇ ਰਿਪੋਰਟਰ ਖੜੇ ਨੇ ਇਸ ਕਵਰੇਜ ਲਈ ... ਹਰ ਚੈਨਲ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਐਂਕਰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਜਿਹੇ ਏ.ਸੀ ਸਟੂਡੀਓ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਇਸ ਟੈਂਟ 'ਚ ਮੇਕਅੱਪ ਦਾ ਪੋਚਾ ਮਾਰ ਕੇ ਖੜੇ ਲਾਈਵ ਬੁਲੇਟਿਨ ਕੱਢ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਨੂੰ 47 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੂਵਮੈਂਟ ਬਣਾਉਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ 'ਚ ਮੀਡੀਆ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵਿਰੋਧੀ ਮੂਵਮੈਂਟ ਨੂੰ ਕੱਖ ਨਹੀਂ ਗਿਣ ਰਿਹਾ.. ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਇੱਕ ਸੋਫਟ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਬਣਾਉਨ ਲਈ, ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਦੇ ਹੈਂਗਓਵਰ ਤੋਂ ਸਿਆਸਤ ਕੈਸ਼ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮੁੜਣ ਲਈ, ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੱਸੀ ਜਮਾਤ ਯਾਨੀ ਮਿਡਲ ਕਲਾਸ ਨੁੰ ਵੱਸ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਕਸਰਤ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਦਿਨ 'ਚ ਨਾਅਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਗ਼ੈਰ ਹੋਰ ਜਿਹੜੀ ਅਵਾਜ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੁਣੀ ਐ ਓਹਦਾ ਵੀ ਸੈਂਪਲ ਲਓ…"ਕੁਛ ਖਾਇਆ ਜਾਏ ਕਾਮਰੇਡ", "ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਕੁਛ ਖਾਓਗੇ", "ਯਾਰ ਭੂਖਾ ਮਾਰੇਗੀ ਕਿਆ, ਚਲ ਇਡਲੀ ਖਾਤੇ ਹੈਂ" ਯਾਨੀ ਕਿ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪੂਰਾ ਪਰ ਦੱਬ ਕੇ ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ। ਵੈਸੇ ਇਹਨਾਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਮੇਰੇ ਕੰਨੀਂ ਪੈਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਐ ਕਿ ਮੇਰਾ ਟਿਕਾਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖਾਣਪੀਣ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਣੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ ਓਬੀਆਂ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚਲਦੇ ਜਨਰੇਟਰਾਂ, ਮੰਚ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲੱਗੇ 40 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੈਮਰਿਆਂ ਤੇ ਵਿੱਚ ਬਚੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਤੁਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹੀ ਇਲਾਕਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਇੱਕ ਲੱਤ 'ਤੇ ਖੜਣ ਜਾਂ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਤੁਰਨ ਦੀ ਤੇ ਮੇਲਾ ਵੇਖਣ ਸਮਝਣ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਸੀ। ਸੋ ਨਰਾਤਿਆਂ ਦੇ ਵਰਤਾਂ ਵਾਲੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਆਲੂ ਚਾਟ, ਸਾਂਭਰ ਵੜੇ ਦੀਆਂ ਬੁਰਕੀਆਂ ਤੇ ਕੋਲਡ ਡ੍ਰਿੰਕ ਦੀਆਂ ਘੁੱਟਾਂ ਨਾਲ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦੇ ਭਰਵੇਂ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਮੈਂ ਮੌਕੇ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹਾਂ।

ਵੈਸੇ ਇੱਕ ਸੁਆਲ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਏਥੇ ਵੜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਈ ਦਿਮਾਗ 'ਚ ਕੁਦਾੜੇ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ 'ਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲਾਂ ਕਈ ਹੋਈਆਂ ਨੇ। ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਈ ਕਾਇਮ ਕਰ 'ਤਾ ਸੀ 64 ਦਿਨ ਭੁੱਖੇ ਰਹਿ ਕੇ। ਓਧਰ ਮਣੀਪੁਰ ਦੀ 'ਆਇਰਨ ਲੇਡੀ' ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਰੋਮ ਸ਼ਰਮੀਲਾ ਨੇ ਪਿਛਲੇ 10 ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਇੱਕ ਵੀ ਖਾਣਾ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ, ਓਹਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਜਾਰੀ ਐ 10 ਸਾਲ ਤੋਂ ਭਾਵੇਂ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਡਾਕਟਰ ਓਹਨੂੰ ਜਿਓਂਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ 'ਫੋਰਸ ਫੀਡ' ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਰਹੇ ਨੇ। ਸੋ ਸੁਆਲ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਉੱਠ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਭਲਾ ਇਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਐ ਜਿਹਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤਰਲੇ ਮਾਰੀ ਜਾਂਦਾ ਬਈ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲੋ ਜੀ। ਹੋ ਸਕਦੈ ਕਿ ਲੋੜ ਪਵੇ ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਚਾਰ ਦਿਹਾੜੇ ਵੀ ਭੁੱਖਾ ਨਾਂ ਕੱਟ ਸਕਾਂ ਪਰ ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਿਨ ਦੀ ਤਿੰਨ ਟਾਈਮ ਰੋਟੀ ਤੇ ਨਾਲ 2 ਟਾਈਮ ਚਾਹ ਨੂੰ ਸਨੈਕਸ ਨਾਲ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਕੇ ਗੋਗੜਾਂ ਫੁਲਾ ਚੁੱਕਾ ਸਾਡਾ ਮੱਧ ਵਰਗ ਸਾਢੇ 4 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਮੀਟਰ 24 ਗੁਣਾ ਸਾਢੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 96 ਘੰਟਾ ਚਲਦਾ ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਦੇਖ ਕੇ ਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਆਮਦ ਦੇ ਝਟਕੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੀ ਜਾਂਦੈ, ਓਧਰ ਜਦੋਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਾਸਟਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੋਰ ਤਬਕੇ ਆਮ ਈ ੨21 ਦਿਨ 23 ਦਿਨ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕਰਦੇ ਐ ਤਾਂ ਨਾਂ ਡਾਕਟਰ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਹੁੰਦੇ ਐ ਤੇ ਨਾਂ ਈ ਕਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਕੈਮਰੇ ਪੁੱਜੇ ਨੇ ਲਾਈਵ ਕਵਰੇਜ ਨੂੰ। ਅੱਧੇ ਕਾਲਮ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਕੋਈ ਅਖਬਾਰ ਲਾ ਦਵੇ ਤਾਂ ਠੀਕ ਪਰ ਐਡੀ ਛੋਟੀ ਖਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਿਡਲ ਕਲਾਸ ਤਵੱਕੋ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਏਥੇ ਦਿਨ 'ਚ 2 ਵਾਰ ਬੀ.ਪੀ ਚੈੱਕ ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਵਖਾਈ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਤੇ ਚਾਰ ਐਂਬੂਲੈਂਸਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹੂਟਰ ਮਾਰਦੀਆਂ ਤਿਆਰ ਖੜੀਆਂ ਪਈਆਂ ਨੇ। ਤਿਆਰੀ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਐ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਭਾਵੇਂ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ 'ਚ ਈ ਮੁੱਕ ਗਈ ਤੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨੋਂ ਈ 2 ਵਾਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਬੈਠਕਾਂ ਕਰ ਕੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਆਖ਼ਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਸੁਆਲ ਸੀ।

83 ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਜਾਂ 93 ਦੀਆਂ ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ, ਮਿਸ ਵਰਲਡ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪੀੜੀਆ ਵਾਂਗ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਖੇਡ ਤੇ ਸਿਆਸਤ 'ਚ 2 ਯਾਦਗਾਰੀ ਮੇਲੇ ਹੋ ਰਹੇ ਨੇ ਇੱਕ ਨੇ ਖੇਡ 'ਚ ਤਤਕਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਦੂਜੇ ਵੱਲੋਂ ਸਿਆਸੀ ਇਤਹਾਸ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਐ... ਪਰ ਇਹ ਮਾਸ ਹਿਪਨੋਟਿਜ਼ਮ ਦੇ ਕਾਮਯਾਬ ਫਾਰਮੂਲੇ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ। ਅੱਜ ਸੰਘ ਪਾੜਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਸੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਖ਼ੁਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀਰੋ ਵਰਗਾ ਕੁਝ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਗੇ ਤੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿੱਸੇ ਸੁਣਾਇਆ ਕਰਨਗੇ... ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛਣੇ ਨੇ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਜੁਆਬ ਦੇਣ ਲਈ ਮੌਜੂਦਾ ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਓਦੋਂ ਤੱਕ ਜਿਓਂਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ। ਵੈਸੈ ਬਾਜ਼ੀਗਰਾਂ ਦੇ ਮੋਹਨਦਾਸ ਕਰਮਚੰਦ ਗਾਂਧੀ ਤੇ ਸੁਆਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਵਰਗੇ ਕੱਪੜੇ ਤੇ ਪੋਜ਼ ਦੀ ਨਕਲ ਮਾਰਨ ਬਾਰੇ ਓਪਨ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਵਾਲਾ ਮੰਨੂ ਜੋਜ਼ੇਫ ਬਹੁਤ ਤਸੱਲੀ ਨਾਲ ਲਿਖ ਚੁੱਕਾ ਸੋ ਮੈਂ ਨਾਟਕੀ ਸਟੇਜ, ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੀ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ, ਸਾਊਂਡ ਸਿਸਟਮ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ 'ਚ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਪਰ ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਹਿਸਾਸ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਨਾਟਕ ਦਾ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣਨ ਵਾਲਾ ਈ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੇਜ ਥ੍ਰੀ ਕਰਾਊਡ ਵਾਲੀਆਂ ਆਂਟੀਆਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਖੁਸ਼ਬੋਆਂ ਛੱਡਦੀਆਂ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਜਾਂ ਕਲੱਬ 'ਚ ਜਾਣ ਦੀ ਥਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਂਗਲ ਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟ ਮਾਰਚ ਵਖਾਉਣ ਲੈ ਆਈਆਂ। ਓਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਐ ਬਈ 'ਇੰਡੀਆ' ਨੂੰ 'ਭਾਰਤ' ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂਦਾ ਵੇਖਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਓਦੋਂ ਮਾਰੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਹਾਈ ਹੀਲ ਨੇ ਲੇਬਰ ਕਲਾਸ ਨਾਲ ਚੌਂਕੜੀ ਮਾਰ ਕੇ ਬਹਿਣ ਦਾ ਜਿਗਰਾ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਤੇ 15 ਕੁ ਮਿੰਟਾਂ ਦੀ ਗੇੜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 'ਹੰਗਰ ਸਟ੍ਰਾਈਕ ਕੀ ਸਪੋਰਟ ਮੇਂ' ਕੈਮਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਈਟ ਦੇ ਕੇ ਕ੍ਰਾਊਡ ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਗਿਆ। ਵੈਸੇ ਹਾਈ ਹੀਲ ਜਾਂ 'ਫੈਬ ਇੰਡੀਆ' ਬ੍ਰਾਂਡ ਦੀ ਖਾਦੀ ਵਾਲਾ ਇਹ ਕ੍ਰਾਊਡ ਬਾਈਟ ਵੀ ਕੈਮਰੇ 'ਤੇ ਲੱਗੇ ਮਾਈਕ ਲੋਗੋ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਚੈਨਲ ਪਛਾਣ ਕੇ ਦਿੰਦੈ, ਤੇ ਓਧਰ ਮ੍ਹਾਤੜ ਵਿਚਾਰੇ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਆਲੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਚੈਨਲ ਨੁੰ ਬਾਈਟ ਦੇ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਲੈਂਦੇ ਨੇ ਬਈ ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਆਉਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਤਾਂ ਹੋਈ, ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਆਪਣੇ ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਓਨ ਏਅਰ ਹੋਣ ਦਾ ਟਾਈਮ ਜ਼ਰੂਰ ਪੁੱਛ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਐ ਹਰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ। ਮਿਡਲ ਕਲਾਸ ਲਈ ਕੇਬਲ ਟੀਵੀ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਐਸਾ ਨਾਟਕ ਐ ਜਿਹਦੇ 'ਚ ਸਾਰਾ ਦਿਨ 'ਆਮ ਆਦਮੀ' ਦੀ ਬਾਈਟ ਕਿਤੇ ਨਾਂ ਕਿਤੇ ਚੱਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਐ। ਸੋ 'ਫਰਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ' ਕੱਢਣ ਲਈ ਜੁਗਾੜ ਚੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕੁਝ ਦਿਨ ਦਾ।

ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸ ਮੇਲੇ 'ਚੋਂ ਕੀ ਨਿਕਲਣਾ ਇਹਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਇਲੇਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਆਂ ਦੀਆਂ ੯੦% ਸਟੋਰੀਆਂ 'ਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਆ ਬਈ 'ਕੁਛ ਹੀ ਦਿਨ ਕਾ ਇੰਜ਼ਤਾਰ ਕਰਨਾ ਪੜੇਗਾ' ਪਰ ਜੇ ਉਮੀਦ ਹੋਵੇ ਕਿ ਏਡੀ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਲਾ ਕੇ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਲੋਕਾਂ 'ਚੋਂ ਕੋਈ ਭੀੜ ਦਾ ਆਗੂ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਰਗੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਵੇਗਾ ਤਾਂ ਖ਼ੁਆਬ ਤੋੜਣ ਲਈ ਮੁਆਫੀ ਪਰ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਪਹਿਲੋਂ ਈ ਮੰਨ ਚੁੱਕੈ ਕਿ ਓਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੋਣ 'ਚ ਖੜੇ ਹੋਣ 'ਤੇ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ। ਰਾਮਦੇਵ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਟਪਾ ਕੇ ਪੁੱਜਾ ਤੇ ਘੰਟਾ ਬਹਿ ਕੇ ਮੁੜ ਗਿਆ, ਮੱਲਿਕਾ ਸਾਰਾਭਾਈ ਪਹਿਲੋਂ ਈ 2009 'ਚ ਚੋਣਾਂ ਹਾਰ ਚੁੱਕੀ ਐ। ਸੋ ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਕਮਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਨਹੀਂ ਐ।ਹੁਣ ਜੇ 'ਕੱਲਾ ਲੋਕਪਾਲ ਬਣਾ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਣੈ ਤਾਂ ਜਿਹੜੀ ਸਰਕਾਰ ਪਹਿਲੋਂ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ ਬਿੱਲ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ ਮੁੜ ਓਸਨੂੰ ਪੇਤਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਵਾਹ ਲਾ ਰਹੀ ਐ ਕੀ ਓਹ ਲੋਕਪਾਲ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਹਰ ਕੋਈ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ ਐ ਕਿ ਅਵਾਜ਼ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਖਿਲਾਫ ਉੱਠ ਰਹੀ ਐ, ਪਰ ਬਗ਼ੈਰ ਦੰਦਿਆਂ ਦੀ ਗਰਾਰੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕੀ ਘਸਾ ਲਊ। ਜੇ ਕੱਲ ਨੂੰ ਲੋਕਪਾਲ ਹੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਬੰਦਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਫੇਰ ਕੀ ਬਣੂ, ਚੇਤਾ ਰੱਖੀਏ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ 'ਤੇ ਵੀ ਮੁੱਕਦਮਾ ਚੱਲ ਰਿਹੈ। ਜ਼ਰੂਰਤ ਤਾਂ ਐਸੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਐ ਜੋ ਅਜਿਹੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾ ਲੈਣ ਤੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈਣ ਤੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੀ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਸਿਖਾਉਣ ਤੇ ਓਧਰੋਂ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਵਧਾਵਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਢੰਗ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਚੁੱਕੈ, ਕੋਈ ਵੀ ਗੜਬੜ ਹੋਵੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਹੱਲ ਲਈ ਬੰਦਾ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਦੀ ਤਾਕਤ ਚੈੱਕ ਕਰਦੈ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨਾਲ, ਜਨਤਾ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਮ ਬੰਦੇ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਦੀ ਆਦਤ ਬੰਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਹੋਣੈ। ਆਮ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਕਰੋੜਾਂ ਦੇ ਘੁਟਾਲੇ ਸਮਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਕਿਓਂਕਿ ਇੱਕ ਕਰੋੜ ਵੀ ਆਪਾਂ ਕਦੇ 'ਕੱਠੇ ਵੇਖੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਪਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜੇਬ ਢਿੱਲੀ ਕਰਨਾ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਤਰਲੇ ਕੱਢਣਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਐ। ਓਸਦਾ ਹੱਲ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ ਇਸ 'ਤੇ ਕੋਈ ਡਿਬੇਟ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਘੱਟ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵੱਲੇ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੀ ਤਵੱਕੋ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਰੱਖਣਗੇ, ਪਰਿਵਾਰ ਪਾਲਣਾ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗਾ ਐ, ਓਹਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐ। ਜਿਹੜੇ ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰ ਨੇ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਝੱਟ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇਣਗੇ, ਨਰੇਗਾ ਵਰਗੀ ਸਕਮਿ 'ਚ ਲੇਬਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਸਰਪੰਚ ਰਿਸ਼ਵਤ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਨੇ। 80 ਕਰੋੜ ਭੁੱਖਿਆਂ ਢਿੱਡਾਂ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕਰਾਉਣੀ ਪਊ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਬੰਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਜੁਆਬ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਫਾਸਟ ਫੂਡ ਦੇ ਦੌਰ 'ਚ ਸ਼ੋਰਟ ਸਰਕਟ ਕਰ ਕੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਐ।

ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਦੀ ਦੁਆਈ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਦੱਸਦਿਆਂ ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਐ ਬਈ ਜੇ ਫੈਦਾ ਨਾਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਨੀਂ ਕਰੂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਤੁਰਨ ਲੱਗਾਂ ਤਾਂ 700 ਜਾਂ 800 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਨਵਾਂ ਜਥਾ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਕੋਲੇ ਬੈਨਰ ਸੀ। "ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਹੋਮਿਓਪੈਥ, ਹਜ਼ਾਰੇ ਕੇ ਸਾਥ" ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲੋਂ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਉਭਰਦੇ 'ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ, ਪੰਜਾਬੀਅਤ' ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਦਾ ਗਾਇਆ ਗਾਣਾ।

ਮੁੰਡਾ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਦੀ ਦੁਆਈ ਵਰਗਾ
ਕਰਦਾ ਨਹੀਂ ਨੁਕਸਾਨ

ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਸਟਮ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੇ ਸਿਆਸਤ, ਮੌਜੂਦਾ ਮੀਡੀਆ ਲਈ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਦੀ ਦੁਆਈ ਐ।

ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਤੋਂ ਦਵਿੰਦਰਪਾਲ ਪੀ ਟੀ ਸੀ ਨਿਊਜ਼ ਦੀ ਲਾਈਵ ਰਿਪੋਰਟ

ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ 'ਆਪਕੀ ਪੌਲਿਟਿਕਸ ਪਤਾ ਹੈ'

ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦਾ ਨਾਂਅ ਹਰ ਜ਼ੁਬਾਨ 'ਤੇ ਹੈ।ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਖ਼ਿਲਾਫ ਉਸਦੀ ਲਹਿਰ ਖੁੰਬ ਵਾਂਗੂੰ ਉੱਭਰੀ ਹੈ।ਲੋਕ ਵਰਚੁਅਲ ਸੱਥ(ਫੇਸਬੁੱਕ) ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੱਥ ਤੱਕ ਲੋਕਪਾਲ ਬਿੱਲ ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।ਜਿਸ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੀਡੀਆ ਤੱਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ 'ਚ ਗਲ ਤੱਕ ਡੁੱਬੇ ਹੋਣ,ਓਥੇ ਹਰ ਬੰਦਾ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਖਾਤਮਾਪੱਖੀ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਲੋਕਪਾਲ ਬਿੱਲ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਸਹਿਤਮੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।ਮਸਲਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਪਾਲ ਬਿੱਲ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਦਿਖਦੀ "ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਲਹਿਰ" ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ?ਮੀਡੀਆ,ਐੱਨ.ਜੀ.ਓਜ਼,ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਤੇ ਕੁਝ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕਹਾਉਂਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਜਾਂ ਲੋਕ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਹਮਾਇਤ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ,ਕੀ ਉਹ ਲੋਕਪੱਖੀ,ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਮੋਤੀਆ ਬਿੰਦ ਦਾ ਖਤਰਨਾਕ ਰੁਝਾਨ ਹੈ।ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਚ ਕੋਈ ਅਜ਼ਾਦ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ,ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।ਅਸਲ 'ਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਤੇ ਖਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਹੈ,ਜੋ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।ਲੋਕਪਾਲ ਬਿੱਲ ਪਾਸ ਹੋਣ ਨਾਲ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਜਾਂ ਇਸਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪੈ ਜਾਵੇਗੀ,ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਹੁਣ ਤੱਕ ਬਣੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਈ ਹੈ,ਇਸ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਲ਼ੋਕਪਾਲ ਬਿੱਲ ਦੀ ਨੀਂਹ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਰੋਲ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਸ਼ੱਕੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਐੱਨ ਜੀ ਓਜ਼(ਗੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ) ਤੇ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤਾ ਧੁੰਦਲਾਪਣ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ 'ਤੇ ਇਕੱਲੇ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਹੀ ਮਰਨ ਵਰਤ ਨਹੀਂ ਬੈਠੇ,ਇਸ ਦੌਰ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਲੋਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਤੇ ਮੂਲ ਮਸਲਿਆਂ 'ਤੇ ਮਰਨ ਵਰਤ ਰੱਖ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।ਫਿਰ ਇਵੇਂ ਕਿਉਂ ਹੈ,ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਭਾਰਤੀ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਮੀਡੀਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਰਨ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਤੱਕ ਨਸ਼ਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ,ਉਹ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਹਮਾਇਤੀ ਤੇ ਬੁਲਾਰਾ ਕਿਉਂ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਫਰੋਲੋਂਗੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ 2ਜੀ ਸਪੈਕਟ੍ਰਮ ਘਪਲੇ 'ਚ ਲੱਭਣਗੀਆਂ।'ਰਾਡੀਆ ਐਕਟਿਵ ਕਾਂਡ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਚਿਹਰਾ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ,ਉਸ 'ਚੋਂ ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਭਰਨ ਲਈ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਪੌੜੀ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਜਿਹੜੇ ਮੀਡੀਆ ਅਦਾਰੇ 2ਜੀ-ਰਾਡੀਆ ਮਸਲੇ 'ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਬਦਨਾਮ ਹੋਏ,ਉਹ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੁੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਮਾਇਤ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਚੈਨਲ ਨਿਊਜ਼ ਐਕਸ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਦੀ ਨੀਰਾ ਰਾਡੀਆ ਨਾਲ ਜਿਹੜੀ ਟੇਪ ਲੀਕ ਹੋਈ ਸੀ,ਉਸ 'ਚ ਸੰਪਾਦਕ ਨੀਰਾ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ "ਕਿ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਭੇਜ ਰਹੇ ਹੋ"?ਉਹੀ ਨਿਉਜ਼ ਐਕਸ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ 'ਚ ਅਤਿ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਰਾ ਹਮਾਇਤ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਖੰਭਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਦੀ ਹੈ।ਭਾਰਤੀ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਮੀਡੀਆ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਸਿਆਸੀ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਕੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ,ਇਹ ਦੇਖਣਾ,ਸੁਣਨਾ,ਪੜ੍ਹਨਾ ਤੇ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਮਸਲਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦੌਰ 'ਚ ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਤੇ ਮੂਲ ਮਸਲਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਖਾਲ ਦਾ ਨੱਕਾ ਵੱਢਣ ਜਿਹੀ ਹਾਲਤ 'ਚ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ,ਉਹੋ ਜਿਹੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਅੰਨੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਛਾ ਜਾਣਾ ਵੀ ਕਈ ਨਵੇਂ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਬਿਨਾਇਕ ਸੇਨ ਨੂੰ ਮਾਓਵਾਦੀ ਕਰਾਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਵੇਂ ਸਲਵਾ ਜੁਡਮ ਰਾਹੀਂ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਫੂਕਣ 'ਤੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ।ਆਜ਼ਮਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤੀਜੇ ਦਿਨ "ਮੁਸਲਮਾਨ ਅੱਤਵਾਦੀ" ਬਣਾਉਣ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਖਾੜਕੂ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਤਲ 'ਤੇ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਚੁੱਪ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ।ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬ,ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਤੱਕ ਬਾਰੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦਾ?ਜਿਹੜੇ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਦੇ 50 ਫੀਸਦ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲੋਕਪਾਲ ਬਿੱਲ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕੌਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ?ਅਸਲ 'ਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬਾਬੂ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅੰਨਾ ਵਰਗੇ ਡਰਾਇਵਰ ਰਹੇ "ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ" ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਐਕਟਵਿਜ਼ਮੀ ਚੌਧਰ ਕਰਨ 'ਚ ਕਾਫੀ ਸਵਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਕੀੜੇ ਸ਼ਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਤੇ ਐੱਨ ਜੀ ਓਜ਼ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਹਮਾਇਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੈ ?ਇਸ ਲੋਕਪਾਲ ਬਿੱਲ ਤੇ ਭਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ 'ਤੇ ਐੱਨ ਜੀ ਓਜ਼ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਥੇਬੰਦਕ ਰੂਪ 'ਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਐੱਨ ਜੀ ਓ ਵਲੋਂ ਹਾਈਜੈਕ ਕੀਤੀ ਲਹਿਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਭਾਰਤ ਵਰਗੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਥੌੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪੂੰਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਐੱਨ.ਜੀ.ਓ ਸੰਸਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ,ਓਥੇ ਕਿਸੇ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਐੱਨ ਜੀ ਓਜ਼ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਜਾਂ ਗੱਠਜੋੜ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਸਮਝੇ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਬੇਵਕੂਫੀ ਹੈ।ਕਿਰਨ ਬੇਦੀ ਤੇ ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਵਰਗੇ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਐੱਨ ਜੀ ਓਜ਼ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕੀ ਖੱਟਿਆ ਕਮਾਇਆ,ਇਸਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ।ਵੈਸੇ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਲਹਿਰ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਾਰੀਆਂ ਐੱਨ ਜੀ ਓਜ਼ ਨੂੰ ਇਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੇ ਵਾਜਬ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ਲਈ ਆਰ.ਟੀ.ਆਈ ਲਾਗੂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ?ਅਸਲ 'ਚ ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਵੱਡੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਐੱਨ ਜੀ ਓਜ਼ ਦੀ ਅਜਿਹੇ ਵੱਡੇ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਾਮਰਾਜੀ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਲਾਈ ਹੈ,ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ 'ਚ ਸਾਮਰਾਜੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਵਾਲੇ "ਵਿਕਾਸ" ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵੰਗਾਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ,ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਗੈਰ ਸਿਆਸੀ ਸਮਝਾਂ ਤੇ ਲੜਾਈਆਂ ਦੇ ਗਲਬੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਇਸ ਦੌਰ 'ਚ ਜਿੰਨੇ ਤਿੱਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਦਲ ਜਾਂ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਲੈ ਰਹੀਆਂ,ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਇਕੱਲੀ ਸਰਕਾਰੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਨਾਲ ਰੋਹਬ ਪਾਉਣਾ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ ਅੰਨੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਵਰਗੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਰ ਵਿਰੋਧੀ "ਸੇਫਟੀ ਵਾਲਵਾਂ" ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਸਵਾਲ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,ਕਿ ਸਮਝ ਦੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ 'ਚ ਇਹ ਗੱਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣੀ ਹੈ ?ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਕਹਾਉਂਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਜਾਂ ਲੋਕ ਜਦੋਂ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੇ ਅਮਲੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨਗੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਨ ਲਈ ਤੀਜੀ ਧਿਰ ਜਾਂ ਤੀਜਾ ਰਾਹ ਕਿਹੜਾ ਹੋਵੇਗਾ ?ਅੰਨੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦਾ ਕਾਤਲ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਹਮਾਇਤ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਸੀ.ਪੀ.ਆਈ(ਐੱਮ.ਐੱਲ) ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਵੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ਏਜੰਡਿਆਂ 'ਚ ਫਰਕ ਹੋਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹੈ,ਪਰ ਮਸਲਾ ਇਹ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਪਾਰਟੀ ਇਕ ਪਾਸੇ ਖੜ੍ਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੁੰ ਊਂਗਲ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ,ਉਹ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਐੱਨ.ਜੀ.ਓ ਵਾਦੀ ਤਾਣੇਬਾਣੇ 'ਚ ਕਿਉਂ ਉਲਝ ਰਹੀ ਹੈ?ਇਹ ਉਸਦੀ ਸਿਆਸੀ ਰਣਨੀਤੀ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਸਿਰਫ ਪੈਂਤੜਾ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ,ਪਰ ਸਿਆਸੀ ਲੀਹ ਲੰਮੀ ਕਰਨ ਦੇ ਦੌਰ 'ਚ ਇਕੋ ਲੀਹ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਸਵਾਲ ਕਰੇਗਾ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਬਣੇਗਾ।

ਇਸ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਹਮਾਇਤ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਗਾਂਹਵਧੂਆਂ ਨੂੰ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਚਰਿੱਤਰ 'ਤੇ ਝਾਤ ਮਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦੀ ਬਾਲ ਠਾਕਰੇ ਸਰਕਾਰ 'ਚ ਕਰੱਪਸ਼ਨ ਵਾਚ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈੱਨ ਰਹੇ ਹਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦੇ ਦੋ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ 'ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ ਸਨ ਤਾਂ ਬਾਲ ਠਾਕਰੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ "ਕਰੂਕਡ ਫੇਸ ਆਫ ਗਾਂਧੀ" ਕਿਹਾ ਸੀ।ਜਿਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਦੀ ਨੌਬਤ ਆਈ ਤਾਂ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਰਾਜ ਠਾਕਰੇ ਨਾਲ ਹੋਈ 40 ਮਿੰਟ ਬੰਦ ਕਮਰਾ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਨਾ ਨੇ ਮੁੜ ਆਹੁਦਾ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਚਲਦੇ ਰਹੇ।ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਰਾਜ ਠਾਕਰੇ ਨਾਲ ਨਿਭਾਈ ਸਿਆਸੀ ਯਾਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ।17 ਜਨਵਰੀ 2009ਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਹਿੰਦੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ 'ਚ ਕਰਵਾਏ ਇਕ ਸੈਮੀਨਰ 'ਚ ਬੋਲਦਿਆਂ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਨੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ 'ਚੋਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਕਈ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਹੀ ਅਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ।

ਸਿਆਸੀ ਫੈਸਲੇ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਵਕਤੀ ਫਾਇਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ,ਪਰ ਸਿਆਸੀ ਫੈਸਲੇ ਕੋਈ ਭੰਡਾ ਭੰਡਾਰੀਆ ਦੀ ਖੇਡ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ,ਕਿ ਇਕ ਮੁੱਠੀ ਚੱਕ ਲਈ ਦੂਜੀ ਤਿਆਰ।ਸਿਆਸੀ ਫੈਸਲੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਤਹਿ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਇਤਿਹਾਸ ਹਜ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਹਮਾਇਤ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਦੀ ਮੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਗੱਲ ਜਿੱਥੇ ਛੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਓਥੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕਹਾਉਂਦੀ ਸਿਆਸੀ ਧਿਰਾਂ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੁੰਬਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਉੱਭਰੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ,ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕਮਾਨ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਹੋਇਆ ਤੀਰ ਸਿਰਫ ਵਾਪਸ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਉਹ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਅਸਰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੋ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ,ਤੀਜੀ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਫੈਸਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦੇ ਰੁਖ ਮੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।ਇਹ ਤਾਂ ਸਿਆਸੀ ਧਿਰਾਂ ਤੇ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਹਿ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਸਿਆਸਤ ਵੱਲ ਮੁੜਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਸੁਧਾਰਾਂ ਵੱਲ।ਇਕ ਗੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਧਿਆਨ 'ਚ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਮਝ ਦੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਲਿਖਣ ਜਾਂ ਬੋਲਣ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਬਣਨ ਨਾਲ ਜੇ ਹਜ਼ਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ,ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ,ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੌਰ 'ਚ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਤੇ ਬਦਲਵੀਂ ਧਾਰਾ 'ਚ ਸਹਿਮਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮੇਲਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਜਾਗਰੂਕ ਲੋਕਾਂ ਨੁੰ ਲੋੜ ਅਸਹਿਮਤੀਆਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ।

ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਕਰਫਿਊ

mail2malwa@gmail.com

09899436972

ਇਹ ਰਚਨਾ ਬਿਨਾਂ ਪੁੱਛੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਛਾਪੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

"ਬਨਾਨਾ ਰਿਪਬਲਿਕ" 'ਚ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ

ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਜਾਣਿਆ ਪਛਾਣਿਆ ਨਾਂਅ ਹੈ।ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨੀ ਲੜਾਈ ਲੜਦੇ ਰਹੇ।ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲਿਊ ਸਟਾਰ ਮੌਕੇ ਖਬਰ ਏਜੰਸੀ ਯੂ.ਐਨ.ਆਈ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਸਨ।ਉਹਨਾਂ 84 ਦੇ ਦੌਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੇੜਿਓਂ ਵੇਖਿਆ।ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਲੰਮਾ ਤਜ਼ਰਬਾ ਰਿਹਾ,ਇਸ ਲਈ ਸਿਆਸੀ ਰਮਜ਼ਾਂ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਹਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਿਤਾਬ Economy, Culture and Human Rights - Turblunce in Punjab, India and Beyond ਦਾ ਪੰਛੀ ਝਾਤ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।-ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਕਰਫਿਊ

ਨਾ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਿਆਸੀ ਅਮਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਸਕੇ ਹਨ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਚਲਦੇ ਸਾਡੇ ਸਿਆਸੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ 'ਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਘਾਣ ਆਮ ਜਿਹਾ ਵਰਤਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਗੋਂ ਨਵੰਬਰ 1984 ਦਾ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚਲੀ 2002 ਦੀ ਇਕ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਆਪਕ ਹਿੰਸਾ ਸਿਆਸਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਾਰਨਾਮੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਿਆਸੀ ਵਰਗ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ-ਪੁਜਾਰੀ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਵੱਡਾ ਲੋਕਤੰਤਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵਰਗ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਕਦੇ ਬਹੁਤੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪਰ ਅੰਤਰੀਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 'ਲੋਕਤੰਤਰੀ' ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਜਨ ਹੱਕ-ਹਕੂਕਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਅਲੋਪ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੱਟੜ ਕੌਮੀ ਭਾਵਨਾ, ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਵਿਕਾਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਵਰਗ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਨ-ਵਿਰੋਧੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦਾ ਵੀ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋ ਗਿਆ।

ਇਸ ਸਾਰੇ ਅਮਲ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਲਾਸ਼ਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਹੀਨ ਤੇ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹਾਲ ਹੀ ਛਪੀ ਕਿਤਾਬ, 'ਇਕੋਨੌਮੀ, ਕਲਚਰ ਐਂਡ ਹਿਊਮਨ ਰਾਇਟਸ¸ਟਰਬੂਲੈਂਸ ਇਨ ਪੰਜਾਬ, ਇੰਡੀਆ ਐਂਡ ਬਿਆਂਡ' (Economy, Culture and Human Rights - Turblunce in Punjab, India and Beyond) ਵਿਚ 200 ਸਫ਼ਿਆਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਲੇਖਕ, ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਖ਼ੁਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਲੀਕਦਾ ਤੇ ਸਿਆਸੀ-ਸਮਾਜਿਕ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਖ਼ੁਦ ਹੰਢਾਏ ਸੰਤਾਪ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਲੜੀਵਾਰ ਪਰੋਂਦਾ ਹੈ।

1970 ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਨਕਸਲਵਾੜੀ ਲਹਿਰ ਸਮੇਂ, ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਮਾਰਕਸ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੁਲਿਸ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਹੋਸਟਲ ਵਿਚੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਈ ਸੀ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੋਈ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਗੋਂ ਪੁਲਿਸ ਰਿਮਾਂਡ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਚੋਰੀ ਦਾ ਕੇਸ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬਾਈਕ ਜਾਂ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣਦਾ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਜਾਤੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਦਾ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਮਲ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦਾ ਹੈ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਲਕ ਛੱਡਣ ਸਮੇਂ ਸੂਬਿਆਂ ਨੂੰ ਚੋਖੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਭਾਵੇਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਵੱਲ ਵੀ ਧੱਕਦਾ ਸੀ ਪਰ ਕਈ ਵੱਡੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੇਂਦਰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਕਰਕੇ, ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਵੱਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਬਲ ਮਿਲਿਆ। ਮੌਲਾਨਾ ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, 'ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਲਈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੇਂਦਰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ... ਅਤੇ ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਨਾਲ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੇਂਦਰ ਰਹੇਗਾ...।' ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਕਰਕੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਫੈਡਰਲ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਮੰਨੀ ਗਈ ਅਤੇ ਜਿਨਾਹ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਰਿਆ ਗਿਆ।

ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਪਿੱਛੋਂ, ਕਾਂਗਰਸ ਬਿਲਕੁਲ ਸੁਰਖਰੂ ਹੋ ਕੇ ਕੇਂਦਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿਚ ਬੇਰੋਕ ਰੁੱਝ ਗਈ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਘੜਨ ਵਾਲੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਗਠਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਵਿਚ ਫ਼ਿਰਕੂ ਏਜੰਡਾ ਭਾਰੂ ਰਿਹਾ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਡਾ:ਅੰਬੇਦਕਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕਈ ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਭੁਗਤੇ। ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ 'ਫੈਡਰਲ ਢਾਂਚੇ ਵਿਰੋਧੀ ਘੜੇ ਗਏ ਸੰਵਿਧਾਨ' ਉਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸਿੱਖ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਸ: ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ: ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ,ਕੇਂਦਰਵਾਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਤੰਤਰ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਫ਼ਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਪੁੱਠ ਚੜ੍ਹਦੀ ਰਹੀ। ਨਹਿਰੂ ਵੱਲੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਤੇ ਬਾਅਦ 'ਚ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਥੱਲੇ ਲੈ ਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਕੇਂਦਰੀ ਤੰਤਰ ਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਰਿਹਾ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ, ਕਿ 1992 ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਵੀ ਇਸ ਜਕੜ ਨੂੰ ਤੋੜ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਆਰਥਿਕਤਾ-ਸੰਪੰਨ ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਵਰਗ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਇਹ ਸਰਬ-ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ'ਆਰਥਿਕ ਤਾਕਤ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸੱਤਾ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗ਼ੈਰ-ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਰੁਝਾਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਬਚਦੀ।'

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸੀ-ਆਰਥਿਕ ਤਵਾਰੀਖ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਦਿਆਂ,ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਪੱਖ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਉਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਕਰਕੇ 1951 ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ।

ਦਰਅਸਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਹਿੰਸਕ ਵਰਤਾਰੇ ਹੰਢਾਏ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ, ਲਾਲ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਉਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਐਕਸ਼ਨ, ਦੂਜਾ, 1970ਵੇਂ ਦੀ ਨਕਸਲਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦੇ ਕੇ ਸਫਾਇਆ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ, 1980ਵੇਂ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਦਹਾਕੇ ਲੰਮੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੌਰਾਨ ਖੂਨ-ਖਰਾਬਾ।

ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਿਸ਼ਨਗੜ੍ਹ ਪਿੰਡ 'ਚ ਲਾਲ ਪਾਰਟੀ ਵੱਲੋਂ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹੱਕ ਲੈਣ ਲਈ ਲਾਏ ਮੋਰਚੇ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਲਿਸ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 18 ਮਾਰਚ 1949 ਨੂੰ 500 ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ 11 ਟੈਂਕਾਂ, 5 ਬਖ਼ਤਰਬੰਦ ਗੱਡੀਆਂ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਮੋਰਚਾ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿਚ 5 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਦਰਜਨ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਅਤੇ 26 ਲਾਲ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਾਰਕੁੰਨ ਫੜ ਲਏ ਗਏ ਸਨ।

ਦੂਜਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾ 1969-70 ਦੇ ਅਕਾਲੀ-ਜਨਸੰਘ ਗਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਵੇਲੇ ਵਾਪਰੀ। ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਤਾਕਤ ਵਰਤਣ ਦੌਰਾਨ 82 ਨਕਸਲਵਾੜੀ ਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਬੂਝਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਮਾਰੇ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਸਟਿਸ ਵੀ. ਐਮ. ਤਾਰਕੁੰਡੇ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਿਕ 39 ਫਰਜ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਹੋਏ, 28 ਹੋਰ ਕਈ ਦੂਜੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਨਕਸਲੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਸਿੱਧੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਨ। ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਾਗੀਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਧਨਾਢਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚਲੇ ਰਾਜ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ 'ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਣ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਥੱਲੇ ਨਕਸਲਵਾੜੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਢੀ।

ਏਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, 1970 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਵਿਕਾਸ, 'ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਹੇਠ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਇਕਦਮ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, ਬਲਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ ਤੋੜ ਕੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸਦਾਚਾਰਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਖਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸਮਾਜਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਵਿਚੋਂ ਸਿੱਖੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਪੁਨਰ-ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਹੋਈ।' ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਸੁਧਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਜੋਂ ਉਭਰੀ। ਫਿਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 1978 ਦੇ ਸਿੱਖ-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਵਧਦੀ ਲੜੀ 1984 ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵੱਲੋਂ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉਤੇ ਹਮਲੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ 5000 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤੇ ਬੇਗ਼ੁਨਾਹ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਇਕ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਇਸ ਕਰਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਤੰਤਰ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪੰਜਾਬ ਖਿਲ਼ਾਫ ਨਵੀਂ ਸਾਜ਼ਿਸ

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਖਿਲਾਫ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਗੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਾਜ਼ਿਸਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।ਨਵੇਂ ਦੌਰ 'ਚ ਸਰਕਾਰ ਖੁਦ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸਾਜਿਸ਼ਾਂ ਕਰਵਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਐੱਨ.ਜੀ.ਓ ਵਾਦ ਦਾ ਵਧਣਾ ਫੁੱਲਣਾ ਇਸੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।ਹਮਲਾਵਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਵੀ ਆਪਣੇ।ਸਿਆਸੀ ਲੜਾਈਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਲੜਾਈਆਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਖੋਖਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ,ਪਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਐਨ ਜੀ ਓਜ਼ ਨੇ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਛੇਵੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦਸਵੇਂ ਦਰਿਆ ਵਗਾਏ ,ਉਹ ਸਾਮਰਾਜੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡ ਉਗਰਾਹੁਣ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਹਨ।ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾਤਾ ਦੀ ਇਹ ਲਿਖਤ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੇ ਹਾਊਏ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੈ?ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਜੀ ਨੇ ਗੁਲਾਮ ਕਲਮ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਲਿਖ਼ਤ ਭੇਜੀ ਹੈ।ਆਸ ਹੈ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਵੀ ਸਹਿਯੋਗ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਗੇ।ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਛਾਪ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ,ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਸੂਚਨਾਤਮਕ ਤੇ ਸਹਿਤਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਖਿਲ਼ਾਫ ਹਾਂ।ਗੁਲਾਮ ਕਲਮ ਤੁਹਾਡੀ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਹੈ,ਇਸ ਲਈ ਇਸਦੇ ਰਚਨਾਤਮਿਕ ਮਹੌਲ ਦਾ ਖਿਆਲ ਜ਼ਰੂਰ ਰੱਖੋ।--ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਕਰਫਿਊ

ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੋਂ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਸਪੈਂਸਲ ਚਿਲਰਡਨ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਰਮਨ ਦੀ ਮਾਈਕ੍ਰੇਟਰੇਸ ਮਿਨਰਲ ਲੈਬ ਦੀ ਰਿਸਰਚ ਰਿਪਰੋਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ 150 ਦੇ ਕਰੀਬ ਬੱਚਿਆ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦੇ ਟੈਸਟ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੇ ਅੰਸ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਸਰੋਤ ਅਮਰੀਕਾ ਦੁਆਰਾ ਆਫਗਾਨੀਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾਲੀਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਬੰਕਰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਯੁਕਤ ਬੰਬ ਵਰਤਣਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ,ਜਿਸ ਦੀ ਧੂੜ ਆਲੇ-ਦੁਅਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹਜਾਰ ਇੱਕੋਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੱਧਬੁੰਦੀ ਤੇ ਅਪਾਹਿਜ ਬੱਚੇਆ ਦਾ ਜੰਮਣਾ, ਕੈਂਸਰ ਤੇ ਹੋਰ ਬੀਮਾਰੀਆ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਵੀ ਆਫਗਾਨੀਸਤਾਨ ਤੋਂ ਪਹੁੰਚੇ ਇਸ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਾਗਰੂਕ ਹਲਕਿਆ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਚਰਚਾ ਤੇ ਉਤਸਕਤਾ ਹੋਈ ਹੈ।

ਕੀ ਆਫਗਾਨਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਚੱਲੇ ਬੰਬ ਹੀ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹਨ?

ਆਫਗਾਨਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਚੱਲੇ ਬੰਬਾਂ ਕਾਰਨ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਇੱਕ ਹਜਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਵੀ ਕਈ ਸ਼ੰਕੇ ਖੜੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਤਸਾਨ, ਈਰਾਨ, ਇਰਾਕ, ਉਬਜੇਕੀਸਤਾਨ, ਤੁਰਕੀ ਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਆਦਿ ਆਫਗਾਨਸਿਤਾਨ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਨੇੜੇ ਹਨ। ਜੇ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਯੁਕਤ ਧੂੜ ਹੀ ਅਪਾਹਿਜ ਬੱਚੇ ਜੰਮਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਤਾਂ ਉਕਤ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਪਾਹਿਜ ਬੱਚੇ ਜੰਮਣੇ ਸਨ ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਦੀ ਇੰਟਰਨੈਸਨਲ ਪੱਧਰ ਤੇ ਚਰਚਾ ਸੂਰੁ ਹੋ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਨਾਲੇ ਜਿੰਨਾ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੀ ਧੂੜ ਕਾਰਨ ਅਪਾਹਿਜਾਂ ਆਈ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈਆਂ ਦੀ ਉਮਰ 12-14 ਸਾਲ ਤੋਂ ਉਪਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ-ਅਫਗਾਨ ਲੜਾਈ ਤੋਂ 5-6 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਮਾਂਦਰੂ ਤੌਰ ਤੇ ਅਪਾਹਿਜ ਜੰਮੇ ਹਨ ਤੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਬੱਚੇ ਨਰਮਾ ਬੇਲਟ ਨਾਲ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਹਨ।

ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਮੁਤਾਬਕ ਦਿਮਾਗੀ ਮੰਦਬੁੱਦੀ ਤੇ ਜਮਾਂਦਰੂ ਅਪਾਹਿਜਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ

ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਦਿਮਾਗੀ ਮੰਦਬੁੱਦੀ ਤੇ ਜਮਾਂਦਰੂ ਅਪਾਹਿਜ ਜੰਮਣ ਦੇ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਈਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਾਰਨ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਸਮਝੇ ਜਾਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇ ਨਵ-ਜੰਮੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਦੇਰ ਨਾਲ ਰੋਣਾ, ਗਰਭ ਦੌਰਾਨ ਪੌਸਟਿਕ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ, ਗਰਭ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ, ਸੱਟ ਤੇ ਗਰਭ ਦੌਰਾਨ ਸੈਕਸ, ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਗਾੜ, ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੀ ਰਸੌਲੀ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਰਨਾ ਆਦਿ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਮੰਨੇ ਜਾਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਨੁੱਖੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਦਵਾਈਆ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਤਾਜਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਕੈਮੀਕਲ, ਮਰਕਰੀ, ਲੈਡ, ਕੈਡੀਅਮ, ਕੋਰੀਅਮ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ, ਕਾਪਰ ਆਦਿ ਭਾਰੀ ਧਾਤੂਆਂ ਯੁਕਤ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵੀ ਇਸ ਅਪੰਗਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਸਬੂਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਵਾਲੇ 5 ਗੰਦੇ ਨਾਲਿਆਂ ਤੇ ਨੇੜੇ ਵੱਸੇ 25 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮਾਦਰੂ ਅਪਾਹਿਜ ਤੇ ਕਈ ਅੰਗ ਰਹਿਤ ਜਨਮੇ ਬੱਚੇਆ ਦੀਆ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਦਾ ਬੁੱਢਾ ਨਾਲਾ ਤੇ ਕਪੁਰਥਲੇ ਦੀ ਸਰਾਬ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਕੈਮੀਕਲ ਯੁਕਤ ਰਹਿੰਦ-ਗਹੂੰਦ ਜੋ ਕਿ ਵੇਈ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਦੀ ਹੈ ਦੀ ਵੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਤੱਤਾ ਦੀ ਮੌਜਦਗੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਕਿ ਡਰੇਨਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਸੇ ਪਿੰਡ 20 ਫੁੱਟ ਡੂੰਘਾਈ ਵਾਲੇ ਨਲਕੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਡਰੇਨਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਟਿਊਵਬਲਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਲਗਾਈਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਇਹ ਭਾਰੇ ਤੱਤ ਪਾਣੀ, ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਉਪਜਾ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬੀਮਾਰੀਆਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੇ ਹਨ। ਵੀਅਤਨਾਮ ਤੇ ਭੋਪਾਲ ਗੈਸ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਇਲਾਕਿਆ ਵਿੱਚ ਮੰਧਬੁੰਦੀ ਤੇ ਜਮਾਂਦਰੂ ਅਪੰਗ ਜੰਮੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪੀਣ ਯੋਗ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ

ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਕਈ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਜੀਨਜਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੌਰਾਨ "ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ" ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥਾਂ, ਜਹਿਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸੀਲਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੀ ਪੁਸਟੀ ਅਜੋਕੇ ਸਾਇਸਦਾਨ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਸਾਇਣਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਸਚਿਤ ਮਿਕਦਾਰ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਜੇ ਇਹ ਤੱਤ ਨਿਸਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਹ ਸਰੀਰ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬੀਮਾਰੀਆ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਇਕ ਰੇਡੀਓ ਐਕਟਿਵ ਤੱਤ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਹਰ ਤਰ•ਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ, ਪਹਾੜ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਤਰਾ ਉਸ ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇਪਣ (Chemical Toxicity) ਤੋਂ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਰੇਡੀਆਲੋਜੀਕਲ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ। ਡਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖੋਜ ਟੀਮ ਨੇ ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ•ੇ ਦੇ 22 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਲਗਭਗ 90 ਸੈਂਪਲ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ।ਇਹ ਸੈਂਪਲ ਹੈਂਡ ਪੰਪ ਅਤੇ ਟਿਊਬਵੈਲਜ਼ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪੱਧਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਵੱਧਦਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ 1979 ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੱਧਰ 1.9 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਬਦਲ ਕੇ 2000 ਵਿੱਚ ਇਹ 9 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਤੇ ਸਾਲ 2004 ਵਿੱਚ 15 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਕਨੈਡਾ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ, ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਆਦਿ ਮੁਲਕਾਂ ਨੇ 20 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਪਰ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਮਾਤਰਾ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੇਹਤ ਲਈ ਸਰੁੱਖਿਅਤ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਅਜੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਹੋਰ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਾਲਾ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਯੁਕਤ ਪਾਣੀ ਸਰੁੱਖਿਅਤ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਮਿਲਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਿਚਰਚ ਗੂਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਫੈਸਰ ਡਾ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਉਨਾਂ ਆਪਣੀ ਰਿਸਚਰ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਬੰਠਿਡਾ ਦੇ 22 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੈਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਮਿਲਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਇਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਠਿੰਡਾ ਜਿਲੇ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੀ ਔਸਤ ਮਾਤਰਾ 9.3 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲਿਟਰ ਤੋਂ 56.9 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲਿਟਰ ਪਾਈ ਗਈ। ਡਾ. ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸੈਂਪਲ ਟਿਊਬਲ ਅਤੇ ਹੈਡ ਪੰਪਾ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਤਾਂ ਫਿਰ ਆਫਗਾਨੀਸਤਾਨ ਤੋ ਚੱਲਿਆ ਯੂਰੀਨੇਅਮ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ 50 ਫੁੱਟ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇ ਪੁੱਜ ਗਿਆ। ਦੂਜਾ ਜੇ ਇਹ ਯੂਰੀਨੇਅਮ ਸੂਰੁ ਤੋਂ ਹੀ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਤੇ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਹੀ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨੂੰ ਇਨਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਹੋਂਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਕਸੇ ਤੇ ਨਹੀ ਹੋਣੀ ਸੀ ਕਿਉਕਿ ਇਨਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਦਹਾਕਿਆ ਤੋਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਯੂਰੀਨੇਅਮ ਯੁਕਤ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ,ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਮਰ ਜਾਣੇ ਸਨ ਤੇ ਜੱਜਲ ਪਿੰਡ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 3500 ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪੁੱਜਣੀ ਸੀ ਜਦਕਿ ਉਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਜ ਤੋਂ 18 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਤੱਕ ਅਜੇਹੀ ਕੋਈ ਬੀਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਪੰਜਾਬੀਆ ਦੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਜਹਿਰਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ

ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਸਾਈਸ ਐਂਡ ਇਨਵੈਰਾਈਰਮੈਂਟ ਨੇ ਸਾਲ 2005 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈਆ ਹੈ ਮਾਹੀਨੰਗਲ, ਬੱਲੋਂ, ਜੱਜਲ ਆਦਿ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋ ਜੋ ਖੂਨ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਲਏ ਗਏ ਹਨ ਉਨਾ ਵਿੱਚ 6 ਤੋਂ 13 ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਦੀ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਸਟੈਂਡਰਡ ਨਹੀਂ ਮਿੱਥਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। "ਖੇਤੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ" ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਸ ਤੇ ਕੋਈ ਖੋਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। "ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਜਹਿਰ ਦੀ ਤੁਲਨਾ, ਅਮਰੀਕੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਹੋਏ ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਦੀ ਹੈ।" ਇੰਨਾ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਏ ਗਏ ਖੂਨ ਦੇ ਸੈਪਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ organochlorine ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਖੂਨ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ 15 ਤੋਂ 605 ਗੁਣਾ ਵਧੇਰੇ ਪਾਈਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਿਡੇਨ ਦਾਮ ਦਾ ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ 605 ਅਤੇ ਡੀ.ਟੀ.ਟੀ 188 ਗੁਣਾ ਵਧੇਰੇ,ਮੋਨੋਕਰੋਫਾਸ 158 ਗੁਣਾ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆ ਗਿਆ ਹੈ।Hexachlorocyclohexane ਕੈਮੀਕਲ ਸੈਪਲ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਤੇ ਡੀਡੀਟੀ 95 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਮੋਨੋਕਰੋਟੋਫਾਸ 75 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਕਲੋਰੋਫਾਸ 85 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ 70 ਪ੍ਰਤੀਸਤ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇ ਖੂਨ ਦੇ ਸੈਂਪਲ phosphamidon ਅਤੇ ਮੈਲਾਥੋਨ ਪਾਈਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਕੀ ਖੇਤੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਜਹਿਰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੇਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਹ ਸਵਾਲ ਉਠਾਈਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਹਿਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਏਜੰਟ ਤੇ ਸਾਇਸਦਾਨ ਕੂਕ ਉਠਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਕੋਈ ਸਾਈਟੇਫਿੰਕ ਰਿਸਰਚ ਮੌਜੁਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤੀ ਜਹਿਰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੇਹਤ ਲਈ ਅਤਿ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵੀਅਤਨਾਮ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾ ਵਿੱਚ ਬਾਗੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਜਹਾਜਾ ਰਾਂਹੀ ਜੰਗਲਾ ਵਿੱਚ 2 ਡੀ ਫੌਰ ਕੈਮੀਕਲ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿ ਜੰਗਲਾ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਬਾਗੀਆ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜੀ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਦਿਮਾਗੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕਮਜੋਰ ਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਜਮਾਦਰੂ ਵਿਕਾਰਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜੰਮੇ। 1984 ਦੇ ਭੁਪਾਲ ਗੈਸ ਦੇ ਯੂਨੀਅਨ ਕਾਰਬਨ ਕਾਰਖਾਨੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਲਈ ਕੈਮੀਕਲ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੇ ਹਾਦਸੇ ਕਾਰਨ 15000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਵਿਕਾਰ ਗ੍ਰਸਤ ਬੱਚੇ ਜਨਮ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ organophosphates ਦੀ ਥੋੜੀ ਮਾਤਰਾ ਵੀ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਕਮੈਸਟਿਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਗਾੜ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਲੋਰੋਫਾਸ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਡੀ.ਐਨ.ਏ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਗਾੜ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ 2003 ਵਿੱਚ ਨਿਊਜਾਰਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੀਤੀ ਗਈ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਲੋਰੋਫਾਸ ਦੀ ਥੋੜੀ ਮਾਤਰਾ ਗਰਭ ਵਿੱਚਲੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨੋਟ ਕਰਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਹਿਜ 1.5 ਏਰੀਆ ਹੈ ਤੇ ਦੇਸ ਭਰ ਦਾ 18% ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਕਾਇਦਾ ਇਸ ਕੋਈ ਜਾਂਚ ਕਮਿਸਨ ਨਹੀਂ ਬਿਠਾਈਆ ਤੇ ਜਿੰਨਾ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਈਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕੰਪਨੀ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਮਾਨਹਾਣੀ ਦੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਇਸ ਖੋਜ ਜਾਂ ਕੇਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਕਾਰਨ

ਇਸ ਵਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 8 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਕੈਂਸਰ ਹੈ ਤੇ ਬਠਿਡੇ ਇਲਾਕੇ ਭੋਜਨ ਨਾਲੀ, ਮੇਹਦੇ, ਬੱਚੇਦਾਨੀ, ਪ੍ਰੌਟੈਸਟ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਲਈ ਤਬਾਕੂ, ਸਿਗਰਟਨੋਸੀ, ਭਾਰੇ ਤੱਤਾਂ ਵਾਲਾ ਅਸੁੱਧ ਪਾਣੀ, ਯੂਰੀਨੇਅਮ ਆਦਿ ਨੂੰ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੰਬਾਕੂ ਤੇ ਸਿਗਰਟਨੋਸੀ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜਦੂਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣਾ ਸੀ ਕਿਉਕਿ ਉਹ ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਸੈੱਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬਣਦੇ ਤੇ ਨਸਟ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਰੀਰ ਦਾ ਬੀਮਾਰੀਆ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਿਸਟਮ ਇਨਾ ਸੈੱਲਾਂ ਨੁੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਿਸਟਮ ਕਮਜੋਰ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੈਂਸਰ ਤੇ ਹੋਰ ਬੀਮਾਰੀਆ ਦੇ ਸੈੱਲ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਨਾ ਪਿੰਡਾ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਯੂਰੀਨੇਅਮ ਸੂਰੁ ਤੋਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਤਾਂ ਲਾਜਮੀ ਉਨਾ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚਲੇ ਜੀਨਜਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਿਸਟਮ ਇਸ ਯੂਰੀਨੇਅਮ ਯੁਕਤ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਹਿਣਸੀਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪ੍ਰੰਤੂ ਜਿਉਂ ਹੀ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਬੇਤਹਾਸਾ ਜਹਿਰਾਂ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਿਸਟਮ ਕਮਜੋਰ ਹੋਇਆ ਤਦ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਪੀੜਤ ਮਰੀਜਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧਣੀ ਸੂਰ ਹੋ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਿਸਟਮ ਕਮਜੋਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਆਮ ਮੱਛਰ ਦਾ ਡੰਗ ਵੀ ਜਾਨਲੇਵਾ ਸਾਬਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਚਾਲ

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਾਸਪੈਲਿਟੀ ਇੱਕ ਉਭਰਦਾ ਖਪਤਕਾਰੀ ਬਾਜਾਰ ਹੈ। ਇੱਕ ਮੁਨਾਫੇ ਵਾਲਾ ਧੰਦਾ। ਬੀਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹਸਪਤਾਲ ਤੇ ਦਵਾ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗਾਹਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਜਹਿਰ ਤੀਹਰੇ ਮੁਨਾਫੇ ਵਾਲਾ ਧੰਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਕੰਪਨੀਆਂ ਜ਼ਹਿਰ ਵੇਚ ਕੇ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਜਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਬੀਮਾ ਪਾਲਸੀਆਂ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਵੇਚਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇੱਕ ਲਿਮਟ ਤੇ ਇਲਾਜ ਖਰਚੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਪੈਸੇ ਵਸੂਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਖੇਤੀ ਡਾਕਟਰ ਅਨੁਸਾਰ ਕਈ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤਾਂ ਖੇਤੀ ਲਈ ਰਸਾਇਣ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀਆ ਤੇ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਦੀਆ ਦਵਾਈਆਂ ਵੀ ਬਣਾਉਦੀਆ ਹਨ। ਜਹਿਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਉਨਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਉਪਰ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤੀ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਦੁਰ-ਪ੍ਰਭਾਵਾ ਤੋਂ ਲੋਕਾ ਨੂੰ ਚੇਤਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਬੰਬੇ ਹਾਈਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਮਾਣਹਾਣੀ ਕੇਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ "ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।" ਆਮ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਤੇ ਜਾਗਰੂਕ ਲੋਕ ਤਾਂ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਨਤੀਜੇ ਹੀ ਵੇਖ ਕੇ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰੀ ਕਾਂ੍ਰਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਵਰਗੀਆ ਘਾਤਕ ਬੀਮਾਰੀਆ ਨਹੀ ਸਨ। ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਖੇਤੀ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਘਾਤਕ ਜ਼ਹਿਰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਉਨਾ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਬੀਮਾਰੀਆ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸੇਹਤ ਦਾ ਘਾਣ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੈਂਸਰ ਪੀੜਤ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ 20 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਅਜੇਹੀ ਕੋਈ ਬੀਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਅੱਜ ਟੀ.ਵੀ,ਅਖਬਾਰਾਂ ਤੇ ਬਹਿਸਾਂ ਰਾਹੀ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਮਲਟੀਨੈਸਨਲ ਜ਼ਹਿਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਏਜੰਟ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਪ੍ਰੈਫਸਰਾਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਾਂ, ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰਾ ਤੇ ਐਨ.ਜੀ.ਉ ਵੱਲੋਂ ਇੰਡਸਟਰੀਆ ਦੀ ਕੈਮੀਕਲ ਯੁਕਤ ਗੰਦਗੀ ਤੇ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਜਹਿਰੀਲੇ ਰਸਾਇਣਾ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਸੇਹਤ ਦਾ ਘਾਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕੀ ਰੋਲ ਹੈ ਇਸ ਸਬੰਧੀ "ਕੋਈ ਸਾਈਟੇਫਿੰਕ ਰਿਸਰਚ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਰਿਸਰਚ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਕੈਸਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਣਾ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ" ਆਦਿ ਦਾ ਤਰਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੇਹਤ ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ ਤੇ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦੇਸਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਸਿੱਧਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਨਰਮਾ ਪੱਟੀ ਦੇ ਪਿੰਡਾ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋ ਬਾਅਦ ਅਤੇ 2003 ਦੀ ਅਮਰੀਕਾ-ਅਫਗਾਨ ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਜੰਮੇ ਜਮਾਦਰੂ ਅਪੰਗ ਬੱਚੇਆਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੋਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਕੋਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਹ ਥਰਮਲ ਪਲਾਂਟ ਦੀ ਕੋਲੇ ਦੇ ਸਵਾਹ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਹੈ। ਰੋਚਕ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮਿਸਨ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹਰ ਸਾਲ ਆਪਣਾ ਸਟੈਂਡ ਬਦਲ ਕੇ ਨਵਾਂ ਤੱਥ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਨੋਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਚਿਲਡਰਨ ਸੈਂਟਰ ਨੈਚਰਪੈਥੀ ਅਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਇਲਾਜ ਕੇਂਦਰ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਬੱਚੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਉਸ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਬੱਚੇ ਨਰਮਾ ਬੈਲਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਰਮਾ ਬੈਲਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਤੇ ਦਹਾਕੇਆਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਨ ਸੁੰਡੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮਣਾਂ ਮੂੰਹੀ ਜਹਿਰ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੋਜ ਤੇ ਲੈਬ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦਾ ਹਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਲੈਬਾਂ ਨੇ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮਦੇਵ ਦੀਆ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆ ਹੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਜਦਕਿ ਤੀਜੀ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਲੈਬ ਨੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੇਹਤ, ਖੋਜ ਤੇ ਲੈਬਤੰਤਰ ਵੀ ਮੁਨਾਫੇਖੋਰਾਂ ਤੇ ਉਦੋਗਪਤੀਆਂ ਦੀ ਪਕੜ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੈਬਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਪੱਖ ਖੋਜ,ਜਾਂਚ ਦੀ ਆਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਤੇ ਬਹਿਸ ਇਸ ਵਿਸੇ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਕੈਂਸਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ, ਜਵਾਬ ਨਹੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਕਿ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਜਹਿਰ ਕੈਂਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ। ਉਹ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਮੁੱਨਖੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਕੰਟਰੋਲਡ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਸੈੱਲ,ਅਣ-ਕੰਟਰੋਲਡ ਹੋ ਕੇ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਹੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਖੇਤੀ ਜ਼ਹਿਰ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਰਖਿਅਕ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਕੇ ਕੈਂਸਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੀਮਾਰੀਆ ਦੇ ਸੈੱਲਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਉਪਜਾਉ ਧਰਾਤਲ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਇਹੀ ਸਿਧਾਂਤ ਮੁਨਾਫੇਖੋਰ ਜਹਿਰ ਕੰਪਨੀਆ ਦੇ ਏਜੰਟ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਾਂ, ਐਨ.ਜੀ.ਓਜ਼ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਕੋਲ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕੱਚਰੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦੂਸਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਪਾਣੀ ਤੇ ਖੇਤੀ ਜਹਿਰਾਂ ਤੋ ਹਟਾ ਕੇ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਵੱਲ ਸੇਧਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਭੰਬਲਭੂਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਸਾਲ ਹੋਰ ਲੰਘ ਜਾਣ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣਾ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬੀਮਾਰ ਹੋਣ ਤੇ ਇਲਾਜ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਧਨ ਬਟੋਰ ਸਕਣ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬੀਮਾਰ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਕੌਮੀ ਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਆਪਣੀਆ ਨਵੀਾਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰ ਸਕਣ।

ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਵੀ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸਿਸਟਮ ਵੱਲੋਂ ਸਮੇ-ਸਮੇ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆ ਬੀਮਾਰੀਆ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੀ ਕੜੀ ਵਜੋਂ ਹੀ ਵੇਖੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਿਸਲ ਵਜੋ 2002 ਵਿੱਚ ਆਫਗਾਨੀਸਤਾਨ ਹਮਲੇ ਸਮੇਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਐਨਥਰਿੱਕਸ ਫੈਲਣ ਦੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦਾ ਹਊਆ, ਬਰਡ ਫਲੂ, ਸਵਾਇਨ ਫਲੂ, 2012 ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦਾ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਾ ਆਦਿ ਜਦੋਂ ਉਨਾ ਦੀ ਫੂਕ ਨਿਕਲ ਗਈ ਤਾਂ ਹੁਣ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ।

ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੂਚਵਾਨ ਪਾਠਕਾਂ ਤੇ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਚਿੰਤਕਾਂ ਅੱਗੇ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਜੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਹਿਰ ਖੇਤੀ ਉਪਜਾਂ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸੇਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਨਾ ਹੋ ਕੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਯਰੂਪੀ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਵੱਢਮੁੱਲੀ ਸੇਹਤ ਹਿੱਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤੀ ਜਹਿਰਾਂ ਤੇ ਕਿਉਂ ਰੋਕ ਲਗਾਉਂਦੇ?

ਲੇਖ਼ਕ-ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾਤਾ