'ਅਪਰਾਧੀ ਨਿਰਮਾਣ ਘਰ' 'ਚ ਕੈਦ ਸੀਮਾ ਅਜ਼ਾਦ ਦੀ ਕਹਾਣੀ

ਮਾਓਵਾਦ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾ ਕੇ ਪਿਛਲੇ 15 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੀ ਨੈਨੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟੇ ''ਦਸਤਕ'' ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀਮਾ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਜੈ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਸਮੇਤ ਪੁੱਜੇ ਮੁਲਾਕਾਤ ਲਈ ਪੁੱਜੇ। ਸਾਹਮਣੇ ਜੇਲ੍ਹ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ''ਨੈਨੀ ਬੰਦੀ ਸੁਧਾਰ ਘਰ'' ਪੜ ਕੇ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ 'ਅਪਰਾਧੀ ਨਿਰਮਾਣ ਘਰ' ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸੀਮਾ ਅਤੇ ਵਿਜੈ ਦੀ ਸਿਹਤ ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖੁੱਲੀ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਵਰਗੀ ਮੁਸਕਾਨ ਅਤੇ ਜਿੰਦਾਦਿਲੀ 'ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ 15 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦਾ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਅਸਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਰਾਜ਼ੀ ਖੁਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਜੇਲ੍ਹ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਹੋਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਲ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸੰਸਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪੈਸਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਜੇ ਪੈਸਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਜੈ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਰਿਸ਼ਵਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗੇ, ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹੈ ਉਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਅਖ਼ਬਾਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੂਜੀਆਂ ਸਧਾਰਣ ਜਰੂਰਤਾਂ ਲਈ ਵੀ ਸੀਮਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਜੈ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਘਰਸ ਕਰਨ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਅਰਜ਼ੀਆਂ ਦੇਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੇਲਰ ਨਾ ਝਗੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ 'ਪਾਰਟ ਆਫ਼ ਦਾ ਗੇਮ' ਮੰਨਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਸੀਮਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਬੰਦ ਹੈ। ਸੀਮਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ 'ਦਸਤਕ' ਪਾਠਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਰੂਹਾਂ 'ਤੇ ਦਸਤਕ ਦਿੰਦਾ ਰਹੇ।

ਹੁਣ ਸੀਮਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਜੈ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਕਹਾਣੀਆਂ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਡਾਇਰੀ ਲਿਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਿੱਜੀ ਇਕੱਲਤਾ ਦੀ ਹੈ। ਦਿਨ ਭਰ ਰੋਲਾ-ਰੱਪਾ ਪੈਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਟੀ. ਵੀ. ਚੱਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ 3*6 ਫੁੱਟ ਵਿੱਚ ਵਿਛੀ ਦਰੀ ਹੀ ਸੋਣ ਅਤੇ ਬੈਠਣ ਜਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਥੋੜੀ ਦਿੱਕਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਤਰਾਂ ਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਫ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਨਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ। ਬਹੁਤ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਐਨਾ ਸਮਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਹਨੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੁਰਮ ਬਦਲੇ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁਕੱਦਮਾ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਮਾਨਤ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਇਸ ਲਈ ਸਲਾਖ਼ਾਂ ਪਿੱਛੇ ਬੰਦ ਹਨ।

ਬਹੁਤੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਬੰਦ ਹਨ।ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੀਮਾ ਨੂੰ 'ਦੀਦੀ' ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੀਮਾ ਆਪਣੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ 5 ਫ਼ਰਵਰੀ 2010 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪੁਸਤਕ ਮੇਲੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਜਦੋਂ

ਉਹ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਪੁੱਲ 'ਤੇ ਚੜਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇੱਕ ਸਤੀਸ ਨਾਮੀ ਆਦਮੀ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਹੀ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਕਹਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਨਾਲ ਸੀਮਾ ਦੀ ਹੈਲੋ-ਹਾਏ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਪਣੱਤ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ, ਸਾਇਦ ਹੱਥ ਵੀ ਮਿਲਾਇਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਲੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਹਾਲ ਦੱਸਦਾ ਸੀ, ਫਿਰ ਸੀਮਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਉਂ? ਉਹ ਹੱਸ ਕੇ ਵਿਦਾਇਗੀ ਲੈ ਕੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਜੈ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਲੈਣ ਲਈ ਆਇਆ ਤਾਂ ਸਤੀਸ ਨਾਮੀ ਉਹ ਆਦਮੀ ਕੁਣੱਖਾ ਜਿਹਾ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਝਾਕ ਰਿਹਾ ਸੀ,ਫਿਰ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਜੈ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਮੋਟਰਸਾਇਕਲ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਹੀ ਉਹ ਮੋਟਰ ਸਾਇਕਲ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਇੱਕ ਵੈਨ ਬਹੁਤ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਰੁਕੀ ਅਤੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਈ ਸਪੈਸ਼ਲ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਘੇਰ ਕੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਵੈਨ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਲਿਆ, ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਜੈ ਵੱਲੋਂ ਰੋਲਾ ਪਾਉਣ 'ਤੇ ਜਿਆਦਾ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸੁਣਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਲਾਇਨ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾ ਕੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਜੈ ਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਵੀ ਕੀਤੀ, 24 ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਤਫ਼ਤੀਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਥਾਨੇ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਧਰੋਹੀ ਦਾ ਕੇਸ ਪਾ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਡੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਸੀਮਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖ਼ੁਫੀਆ ਵਿਭਾਗ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ 'ਤੇ ਜਿਆਦ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਉਂਗਲ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ 'ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਗਰੀਨ ਹੰਟ' ਵਿਰੁੱਧ ਕਿਤਾਬ ਛਾਪੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਲਿਸ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ 'ਤੇ ਭੇਜੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਥੋਂ ਸਥਾਨਕ ਖੁਫੀਆ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਸੀਮਾ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਮਿੰਟਾਂ ਵਾਗ ਹੀ ਬੀਤ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਾਟਕ 'ਤੇ ਮੁੜ ਕੇ ਮੈਂ ਮੁੱਠੀ ਵੱਟ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਹੱਥ ਹਿਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਸੀ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਧਰੋਹੀ ਐਲਾਨ ਕੇ ਜੇਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਖੋਤੀ ਆਪਣੀ ਹਕੂਮਤ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੇਸ਼ ਧਰੋਹੀ ਐਲਾਨੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਮਿਆਦ ਕਦੋਂ ਮੁੱਕੇਗੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨਾ ਕੰਮ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਜ ਦਾ ਸ਼ੇਅਰ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ-

'ਅਬੀ ਗਰਾਨੀ-ਏ-ਸਬ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਆਈ,
ਨਜਾਤ-ਏ-ਦੀਦਾ-ਓ-ਦਿਲ ਦੀ ਘੜੀ ਨਹੀਂ ਆਈ,
ਚਲੇ ਚਲੋ ਕਿ ਵਹ ਮੰਜ਼ਿਲ ਅਬੀ ਨਹੀਂ ਆਈ।

ਨੀਲਾਭ
ਲੇਖ਼ਕ ਹਿੰਦੀ ਕਵੀ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹਨ।

ਬਲੌਗ ਅਬਜ਼ਰਬਰ ਪਲੱਸ ਤੋਂ ਕੱਟ-ਪੇਸਟ