ਹੌਲੀਵੁੱਡ: ਫਿਲਮ "ਅਵਤਾਰ",ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ,ਮਾਓਵਾਦੀ ਤੇ ਵਿਵਸਥਾ

ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਹੌਲੀਵੁੱਡ ‘ਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣੀਆਂ ਨੇ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਇਕ ਖਤਰਿਆਂ ‘ਚ ਪਈ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹੈ।ਖਾਸ ਕਰ 9/11 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ “ਵਾਰ ਅਗੈਂਸਟ ਟੈਰੇਰਿਜ਼ਮ” ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ‘ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ,ਅਮਰੀਕੀ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ‘ਤੇ ਬਿਜਲਈ ਮੀਡੀਆ ਵਲੋਂ ਇਕ “ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਲੜਾਈ” ਵਿੱਢੀ ਗਈ।ਜਿਸਦੇ ਅਧੀਨ ਹੌਲੀਵੁੱਡ ‘ਚ ਸੈਂਕੜੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਇਕ ਨੂੰ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਅੱਤਵਾਦ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਦਿਆਂ ਤੇ ਉਸਤੇ ਜਿੱਤ ਪਾਉਂਦੇ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸੇ ਦੌਰ ‘ਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਈਕਲ.ਟੀ.ਕਲਾਰ ਨੇ “ਬਲੱਡ ਐਂਡ ਆਇਲ” ਨਾਂਅ ਦੀ ਫਿਲਮ ਬਣਾਕੇ “ਅਮਰੀਕੀ ਸਾਮਰਾਜ” ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕੀਤਾ ਸੀ,ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਮਜ਼ ਕੈਮੇਰਨ ਨੇ “ਅਵਤਾਰ” ਫਿਲਮ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਣਮੱਨੁਖੀ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਉਠਾਇਆ ਹੈ।ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਾਲਪਨਿਕ ਕਹਾਣੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ “ਪੇਂਡੋਰਾ” ਨਾਮਕ ਥਾਂ ਦੀ ਹੈ।ਜਿੱਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਬੇਸ ਕੈਂਪ ਹਨ,ਤੇ ਉਹ ਓਥੋਂ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜਕੇ ,ਜੰਗਲ ਦੇ ਬੇਸ਼ਕੀਮਤੀ ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣਾ ਤੇ ਆਪਣਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।ਇਸਦੇ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਾਇੰਸ ਨਾਲ ,ਉਹਨਾਂ ਕਬੀਲਾਈ ਲੋਕਾਂ ਵਰਗਾ ਇਕ ਇਨਸਾਨ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਓਥੇ ਭੇਜਦੇ ਹਨ,ਤਾਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਭੇਜਿਆ ਇਹ ਪ੍ਰਾਣੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਤੋਂ ਏਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਕਿ ਉਹ ਬਾਗੀ ਹੋਕੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਵਿਸਥਾਰਵਾਦ ਖਿਲਾਫ ਲੜਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।ਅੰਤ ‘ਚ ਇਸ ਨੇਕੀ ਤੇ ਬਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ‘ਚ ਸੱਚ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।


ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ “ਵਿਕਾਸ” ਦੀ ਜੱਦ ਥੱਲੇ ਹੁੰਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੋਈ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦੀ,ਗੈਰ-ਮਨੁੱਖੀ “ਵਿਕਾਸ” ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ‘ਤੇ ਸਵਾਲੀਆ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਤ ਲਗਭਗ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਇਤਫਾਕ ਹੈ,ਕਿਉਂਕਿ ਸੁਣਨ ‘ਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਫਿਲਮ ਦੀ ਸਕਰਿਪਟ ਕਾਫੀ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ।ਇਸ ਫਿਲਮ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਸੱਚੀ ਕਹਾਣੀ ਪੱਛਮੀ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਨਿਆਮਗਿਰੀ ਅੰਦਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ।“ਅਵਤਾਰ” ‘ਚ ਜੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਲੋਕ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਤੇ “ਏਵਾ” ਨੁੰ ਦੇਵੀ ਦੀ ਰੂਪ ਪੂਜਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪੱਛਮੀ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਨਿਆਮਗਿਰੀ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੰਪਨੀ ਵੇਦਾਂਤਾ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਬਾਕਸਾਈਟ ਦੇ ਜਿਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਲਈ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ,ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਪੂਜਦੇ ਹਨ।ਜਿੱਥੇ “ਅਵਤਾਰ” ਦੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਮਰੀਕੀ ਬੇਸ ਕੈਂਪ ਦੇ ਕੁਝ ਇਮਾਨਦਾਰ ਤੇ ਬਾਗੀ ਲੋਕ “ਪਰੰਪਰਾ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕਤਾ” ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਆਮਗਿਰੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ‘ਚ “ਮਾਓਵਾਦੀ” ਬਾਗੀ, ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਕੇ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।“ਅਵਤਾਰ” ‘ਚ ਹੈਲੀਕਪਟਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈੱਸ ਅਤਿਆਧੁਨਿਕ ਫੌਜ,ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਅਸੱਭਿਅਕ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਆਉਣੇ ਬਾਕੀ ਹਨ।ਪਿਛਲੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੌਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮਾਂ ਅੰਦਰ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਂ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ,ਕੈਮੇਰਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਤਕਨੀਕ ਦੇ ਚਪੇੜ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ,ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਪਿਓ ਸਾਬਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਫਿਲਮ ਰਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡਾ ਬਿਜਨੈੱਸ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ,ਪਰ ਸਿਰਫ ਫਿਲਮ ਦੇ ਬਿਜ਼ਨੈੱਸ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ,ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਅੰਦਰ ਇਸਦੀ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਸਿੱਖਿਆ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਬੜੇ ਗੈਰ-ਜ਼ਿੰਮੇਂਵਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਟਾਸ਼ਕ ਕਰਦੀ ਫਿਲਮ “ਥਿਰੀ ਇਡੀਅਟਸ” ਦੇ ਚਰਚਾ ਜ਼ੋਰਾਂ ‘ਤੇ ਹਨ।ਚੇਤਨ ਭਗਤ ਦੇ “ਥਿਰੀ ਇਡੀਅਟਸ” ‘ਤੇ ਆਈਡਿਆ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ,ਮੀਡੀਆ ਲਈ ਮੁੱਦਾ ਬਣੇ ਪਏ ਨੇ।ਪਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ‘ਚ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟ ਚੁੱਕੀ ਫਿਲਮ “ਅਵਤਾਰ” ਬਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਚੁੱਪ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ।ਵਿਵਸਥਾ ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਆਪਸੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਜੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਤਫਾਕਨ ਹੀ,ਦੇਸ ਦੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਪਰਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰ ਰਹੀ “ਅਵਤਾਰ” ਬਾਰੇ ਮੀਡੀਆ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਸੰਵਾਦ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ।ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਜਿਸ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ‘ਚ ਖੇਮਿਆਂ ਬਣੇ ਹਨ,ਉਸ ਵਿਕਾਸ ‘ਤੇ ਫਿਲਮ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਚੰਗੀ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

1997 ‘ਚ ਜੇਮਜ਼ ਕੈਮੇਰਨ ਨੇ “ਟਾਈਟੈਨਿਕ” ਬਣਾਈ ਸੀ।ਇਸ ਫਿਲਮਾਂ ‘ਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਨੇ ਜਹਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ,ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗ ਵੰਡ ਦਿਖਾਈ ,ਉਹ ਹੌਲੀਵੁੱਡ ਦਾ ਨਵਾਂ ਤਜ਼ਰਬਾ ਸੀ।1997 ਤੋਂ 2009 ਤੱਕ ਹੋਈਆਂ ਗੰਭੀਰ ਸਮਾਜਿਕ,ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੈਮੇਰਨ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ‘ਚ ਦਿਖਦੀਆਂ ਹਨ।ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਲੋਚਕ ਇਸਨੂੰ “ਕਲੈਸ਼ ਆਫ ਸਿਵੀਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ” ਯਾਨਿ ਕਿ "ਸੱਭਿਆਤਾਵਾਂ ਦੇ ਭੇੜ" ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ,ਪਰ ਫਿਲਮ ਇਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਕੈਮੇਰਨ ਨੇ ਥ੍ਰੀ ਡੀ ਇਫੈਕਟਸ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਫਿਲਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿਤਰੀ ਹੈ,ਕਿ ਫਿਲਮ ਵੇਖਦਾ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ਼ ਦਰਸ਼ਕ “ਅਵਤਾਰ” ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਅੰਦਰ ਜਿਉਣਾ ਲੋਚਦਾ ਹੈ।ਅਭਨੇਤਰੀ ਜੋਏ ਸਲਦਾਨਾ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕੀਤੇ ਜਾਵੇ ਓਨੀ ਘੱਟ ਹੈ।ਫਿਲਮ ਦਾ ‘ਬੈਕਰਉਂਡ” ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੈ।ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਅੰਦਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਬਣਨਾ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ।ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਨਵੀਂਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਛਿੜਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।ਇਹਨਾਂ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾਵਾਂ ਛੇੜਣ ਵਾਲੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰਾਂ ਮਿੱਲ ਗਿਬਸਨ,ਮਾਈਕਲ ਮੂਰ, ਮਾਈਕਲ.ਟੀ.ਕਲਾਰ ,ਗਿਬੀ ਜ਼ੋਬੇਲ ਤੇ ਜੇਮਜ਼ ਕੈਮੇਰਨ ਵਰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਜ਼ਿੰਮੇਂਵਾਰੀ ਲਈ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦੇਣੀ ਬਣਦੀ ਹੈ।ਇਸੇ ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਚੀਜ਼ ਹੋਰ ਵੇਖਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ‘ਚ ਕਲਾ ਦੇ ਤਬਕਿਆਂ ਅੰਦਰ ਇਕ ਲਕਸ਼ਮਣ ਰੇਖਾ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ,ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮਿਆਂ ਲਈ ਸ਼ੁਭ ਸੰਕੇਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਕਰਫਿਊ,
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ।
ਮੌਬ:09899436972
mai2lmalwa@gmail.com,malwa2delhi@yahoo.co.in