ਗਾਂਧੀ,ਅਰੁੰਧਤੀ,ਮਾਓਵਾਦੀ ਕਵੀ ਤੇ ਫੇਸਬੁੱਕ

ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੇਸਬੁੱਕ 'ਤੇ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਬੱਛੋਆਣਾ ਨੇ ਅਰੁੰਧਤੀ ਦੀ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਟਿੱਪਣੀ ਨਾਲ ਇਕ ਬਹਿਸ ਛੇੜੀ,ਜਿਸ 'ਚ ਚਰਨ ਗਿੱਲ ਤੇ ਸੁਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜਵਾਬਤਲਬੀ ਕੀਤੀ।ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਬਹਿਸ ਟੈਗ ਕੀਤੀ ਗਈ,ਪਰ ਮੈਂ ਕੁਝ ਬੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬਹਿਸ 'ਚ ਕੁਝ ਹੋਰ ਜੋੜ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਮਾਰਡੇਟਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਲੌਗ ਜ਼ਰੀਏ ਜਨਤਾ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ 'ਚ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।ਕੁਝ ਲੋਕ ਗਾਂਧੀ ਤੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਵੇਖਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।ਖਾਸ ਕਰ ਇਸ ਦੌਰ ਅੰਦਰ ਗਾਂਧੀਅਨਾਂ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ 'ਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਐਨੀ ਖੁੱਲ੍ਹਦਿਲੀ ਨਾਲ ਸੋਚਣਾ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਫਲਸਫੇ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਆਸੀ ਹਾਲਤਾਂ 'ਤੇ ਅਮਲੀ ਰੂਪ 'ਚ ਲਾਗੂ ਨਾ ਹੋਣ ਵੱਲ ਵੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਅਰੁੰਧਤੀ ਮੁਤਾਬਕ,ਜਿੱਥੇ ਜਨਤਾ ਭੁੱਖ ਕਾਰਨ ਮਰ ਰਹੀ ਹੋਵੇ,ਓਥੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਰੈਡੀਕਲ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੀ ਧਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ 60-70ਵਿਆਂ 'ਚ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮੁੱਢੋਂ ਰੱਦ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਵੀ ਬਦਲਿਆ ਹੈ।ਮਾਓਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਹਮਾਇਤੀ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਵੀਂ ਵਰਵਰ ਰਾਓ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਬੀ.ਬੀ.ਸੀ. ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਰਹੇ ਅਲੋਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਤੁਲ ਦੀ ਰਵੀਵਾਰ ਪਰਚੇ ਲਈ ਕੀਤੀ ਇੰਟਰਵਿਊ 'ਚ ਗਾਂਧੀ ਬਾਰੇ ਕੀਤੇ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਾ ਤਰਜ਼ਮਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।ਜੋ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ 'ਚ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਜੋੜੇਗਾ।ਬਾਕੀ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪੱਖ ਤੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਲਿਖ਼ਕੇ ਭੇਜਣ ਲਈ ਦੋਸਤਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੁੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਇਹ ਚਰਚਾ ਅੱਗੇ ਵਧੇ।--ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਕਰਫਿਊ

ਇੰਟਰਵਿਊਕਾਰ -ਤੁਹਾਡੇ ਲੇਖ (WALKING WITH THE COMRADES) ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨੁਕਤੇ ਵੱਲ ਔਂਦੇ ਹਾਂ,ਜਿਥੇ ਗਾਂਧੀ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡਾ ਲਹਿਜ਼ਾ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਸਖਤ ਹੈ।ਤੁਸੀਂ ਕਿਹਾ ਹੈ,ਕਿ ਚਾਰੂ ਮਜੂਮਦਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਚ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਸੱਚ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।ਜ਼ਰਾ ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਤੋਂ ਬਗ਼ੈਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਤਾਂ ਕਰੋ। ਸਿਰਫ ਇਸੇ ਕਰਕੇ,ਅਸੀਂ ਚਾਰੂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਦਈ ਹੋਣ ਦਾ ਫਤਵਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੇ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ "ਅਹਿੰਸਾ" ਪਰਮੋ ਧਰਮ ਦੇ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗਪੌੜ ਅਤੇ ਟਰੱਸਟੀਸ਼ਿਪ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰੋਗੇ.....। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਹੋ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਵਰਗੀ ਹਸਤੀ ਦੀ ਖਿੱਲੀ ਉਡਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?----CNN-IBN ਟੀ ਵੀ ਚੈਨਲ ਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊਕਾਰ ਸਾਗਰਿਕਾ ਘੋਸ਼,16 ਅਪਰੈਲ 2010

ਅਰੁੰਧਤੀ ਰਾਏ----ਮੈਂ ਸਮਝਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਗਾਂਧੀ 'ਚ ਕਾਫੀ ਕੁੱਝ ਐਸਾ ਹੈ,ਜੋ ਮੌਜੂ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਹੀ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ।ਕੁੱਝ ਐਸੀ ਚੀਜ਼ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਖਪਤ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਓਨੀਆਂ ਕੁ ਲੋੜਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਵੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਵੀ, ਮੈਂ ਉਹ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਉਣਾ ਚਾਹਾਂਗੀ ਜੋ ਉਸਨੇ ਟਰੱਸਟੀਸ਼ਿਪ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਸੀ,"ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਦੀ ਦੌਲਤ ਉਸੇ ਦੇ ਕੋਲ ਰਹੇਗੀ। ਜਿੰਨੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਆਕਤੀਗਤ ਲੋੜਾਂ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਵਰਤ ਸਕੇਗਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੀ ਦੌਲਤ ਦਾ ਉਹ ਟਰੱਸਟੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਖਰਚ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।"ਮੈਂ ਸਮਝਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਐਸਾ ਬਿਆਨ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੌਜੂ ਉਡਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਚ ਕੋਈ ਦਿੱਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

Charan Gill---ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦੂਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਾਲੇ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲਈ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਉਸਦੀਆਂ 'ਕੁਝ ਮੌਜੂ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਹੱਕਦਾਰ' ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰ ਕੇ ਨਫਰਤ ਫੈਲਾਈ ਜਾਵੇ।ਵੈਸੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀਆਂ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਖਿੱਲੀ ਉਡਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ।ਹੇਠਲੇ ਪਧਰ ਤੇ ਤਾਂ ਚਰਿਤਰਘਾਤੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਮਜਾਕਬਾਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਥੇਰੀ ਚੱਲੀ ਹੈ। ਖਿਆਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜੇ ਜਨਤਾ ਤੋਂ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਨਕਲਾਬ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗਾਕਿਤੇ ਅਰੁੰਧਤੀ ਰਾਏ ਅਜਿਹੀ ਹਲਕੀ ਹਰਕਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਮਜਾਕ ਉਡਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰਖਦੀ ਹੋਵੇ। ਸਾਨੂੰ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲਾ ਸਿੱਖ ਲਈਏ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ 'ਕੁਝ ਮੌਜੂ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਹੱਕਦਾਰ' ਗੱਲਾਂ ਛੱਡ ਦੇਈਏ।

Ashwani Kumar Sawan -----ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਅਰੁੰਧਤੀ ਨੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ‘ਚ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਇਆ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਆਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਉਹ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹੁਣਾ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਰਹੀ ਸੀ।ਉਂਝ ਗਾਂਧੀ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਅਹਿੰਸਾ ਵਗੈਰਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਉਹ ਉਹਨੇ ਬਾਈਬਲ ਵਿਚੋਂ ਜੀਸਸ ਕਰਾਈਸਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪੱੜ੍ਹਕੇ ਸਿਰਫ ਦੁਹਰਾਈਆਂ ਹਨ…ਤੇ ਅਸੀ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਉਹਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।ਬਾਕੀ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਜੀਸਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤੀਆਂ ਤਾਂ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਸਕੇ।ਹੋਰ ਮੇਰੀ ਰਾਇ ਮੁਤਾਬਕ ਸਿਆਸਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।ਉਹ ਤਾਂ ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਨਾਇਕ ਬਣ ਗਏ ਗਾਂਧੀ ਤੇ ਨਹਿਰੂ।ਹਾਂ…ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਰਤੂਤ ਇਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਜੁਝਾਰੂ ਕੌਮਾਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਤਬਕੇ ‘ਚ ਆ ਜਾਣ

Sudeep Singh-------Well, why should Gandhi be exempted from a rational criticism?
Whereas in reference to above given comment of Roy – she is not maligning him here, but criticizing him logically. Those who do not agree to her views, need answer her logic.By the way, the above comment of Arundhati Roy is part of interview, wherein a seemingly hostile interviewer was grilling her on her essay ‘Walking with the Comrades’. The question raised was – some thing like - “Whether Gandhi is figure deserve to be mocked?” In her reply, she praised Gandhi for certain things and criticized his certain aspects. The above given lines are the part where she is being critical of Gandhi.


ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਬੱਛੋਆਣਾ-----CHARAN GILL JI..ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਆਕਤੀ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਉਸਦੇ ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਮਾੜੇ ਦੋਵੇਂ ਤਰਾਂ ਦੇ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਾਚ ਕੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਰੁੰਧਤੀ ਰਾਏ ਨੇ ਇਸੇਤਰਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਗਾਂਧੀ ਦੈ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ੳਸਦੇ "ਕਦੇ ਵੀ ਤੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਾ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ" ਬਾਰੇ ਤਰਕ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ "ਬਾਪੂ" ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਪਣੇ "ਪੁੱਤਰਾਂ" ਲਈ ਕਿਸਤਰਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਕੇ ਗਿਆ ਹੈ।


Charan Gill-------ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਸੀ।ਮਹਾਨ ਆਗੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਵੈ-ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਗਾਂਧੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸੀ.ਉਹ ਇਕਸਾਰ ਹੋਣ ਵਿਚ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖਦਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਨ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੁੰਦਵਾਂ ਬਿਆਨ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਉਹ ਖਿਆਲਾਂ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਕਾਢ ਜਾਂ ਛਲੇਡਾ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਐਲਗੋਰਿਦਮੀਕਲੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।----------------------------“ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਲੜਾਈ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਇਹ ਸੀ: ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਪੈਂਤੜੇ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਤੇ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਲੜਾਈ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਪੈਂਤੜੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਕਦੇ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਲੜਾਈ। ਬਾਈਕਾਟ ਪੈਂਤੜੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਆਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਕਈ ਪੜਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਹੜਤਾਲਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਲੜਾਕੇ ਦਸਤਿਆਂ ਦੀ ਖੁਫ਼ੀਆ ਤਿਆਰੀ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਸੰਗਰਾਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਛਾਪਾਮਾਰ ਦਾਅਪੇਚ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।” ---ਪ੍ਰਿਜ਼ਨ ਨੋਟਬੁਕਸ ,ਗ੍ਰੈਮਸਕੀ


Sudeep Singh---------ਤਾਂਕਿ ਚਰਚਾ ਅਰਥ-ਭਰਪੂਰ ਸੰਵਾਦ ਦੀ ਡੋਰੀ ਤੋਂ ਨਾ ਹਿੱਲੇ, ਇਸ ਲਈ ਅਰੰਧੁਤੀ ਰਾਇ ਵਲੋਂ ਉਠਾਏ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਧਿਆਨ 'ਚ ਰੱਖਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਉਕਤ ਕਥਨ, ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਆਗੂ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ 'ਚ, ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਜੂਝ ਰਹੀ ਭਾਰਤੀ ਕੌਮ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਕਿ ਅਮੀਰ ਦੌਲਤ ਦੇ ਟ੍ਰਸਟੀ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਰੂਰਤ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਗਰੀਬਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਗੇ। ਇਹ ਸਮਾਜਕ ਨਾ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਦੀ ਲੁੱਟ ਨੂੰ ਸਦਾਚਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਇਜ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ, ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ। ਇਹ ਤਾਂ, ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਜੂਝ ਰਹੇ ਕਰੋੜਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੇ ਅਥਾਹ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ 'ਚ ਗੁਨਾਹ ਵਾਂਗ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਭਰਵਾਂ ਤੇ ਬਾਦਲੀਲ ਮੁਤਾਲਿਆ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਲੋਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਤੁਲ----ਜਿਹੜੇ ਯੂਜੇਨਪਤੀਆਂ ਦੀ ਤੁਸੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਓ,ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਤਰਜੁਮਾ ਵੀ ਹੈ।ਉੱਠੋ ਤੇ ਜਾਗੋ ਓ ਭੁੱਖੇ ਬੰਦੀਓ..!ਹੁਣ ਖਿਚੋ ਲਾਲ ਤਲਵਾਰਾਂ…ਆਖਰ ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਸਹੇਂਗਾ ਭਾਈ,ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਦਾ ਅੱਤਿਆਚਾਰ..।ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਜਦੋਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਤੁਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਵੀ ਤਲਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।ਇੱਥੇ ਵੀ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਤੁਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਅਜਿਹੇ ਹਲਾਤਾਂ ‘ਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦਾ ਹੈ?

ਮਾਓਵਾਦੀ ਕਵੀ ਵਰਵਰ ਰਾਓ--------ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਬੋਲਿਆ ਹਾਂ,ਇੱਕ ਨੁਕਤੇ ‘ਚ ਮੈਂ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਕ(anti-imperialist)ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਐ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਗਾਂਧੀ ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਚੋਂ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਹਮਾਇਤ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਨਹਿਰੂ ਹੈ ਤੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਘਰ ਦੇ ਲਘੂ ਸਨਅਤ ਨੂੰ ਯਾਨਿ ਕਿ(handicrafts)ਹੱਥ ਕਿਰਤ,ਪਿੰਡ ‘ਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ(industries, Cottage industries, small scale industries)ਸਨਅਤ,ਸੂਤੀ ਸਨਅਤ,ਖਾਦੀ ਦਾ ਹਮਾਇਤੀ ਗਾਂਧੀ ਹੈ।ਇਹ ਗਾਂਧੀ ਜੋ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਸੀ ਮੈਂ ਹਮਾਇਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।