ਮੰਟੋ:'ਨੰਗਾ ਸਮਾਜ' ਨੰਗਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹੈ

ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਸੰਦੀਦਾ ਕਵੀ ਜੇ ਫੈਜ਼ ਹੈ ਤਾਂ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਮਹੱਬਤ ਸਅਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ਲਈ ਹੈ।ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਮਹੱਬਤ ਕੀ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸੁਫਨਿਆਂ 'ਚ ਵੀ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹਸਰਤ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਦਿਨ ਦੀਵਾਨਖਾਨੇ(ਮੈਂ ਪਾਗਲਖਾਨੇ ਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ) 'ਚ ਜਿਉਂ ਕੇ ਆਵਾਂ।

ਇਕ ਸ਼ੇਅਰ 
ਵੋਹ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਯਾਦ ਕਰੇ ਜਿਸਨੇ ਭੁਲਾਇਆ ਹੋ ਤੁਮੇਂ੍ਹ
ਨਾ ਕਭੀ ਹਮਨੇ ਭੁਲਾਇਆ ਨਾ ਕਭੀ ਯਾਦ ਕੀਆ।

ਇਹ ਸ਼ੇਅਰ ਮੰਟੋ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਹੈ।ਲੋਕ ਮੰਟੋ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਬੈਠੇ ਹਨ,ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਰ੍ਹਾ ਹੈ।ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਆਏ ਤੋਂ ਹੀ ਮੰਟੋ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।ਹਾਂ ਇਕ ਚੰਗਾ ਬਹਾਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਤਰੀਕਾਂ ਦੇ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਜ਼ਰੀਏ ਹੀ ਸਹੀ,ਉਹ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਵੇ,ਜੋ ਮੰਟੋ ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਮਾਰਫਾਤ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਖੈਰ,ਤਿਆਰੀਆਂ ਜ਼ੋਰਾਂ 'ਤੇ ਹਨ।ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਤੱਕ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਤੇ ਤਰੱਕੀਪਸੰਦ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਜਮਾਤ ਆਪਣੇ ਕਮਰਕੱਸੇ ਕਸੀ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ।ਮੰਟੋ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਤੇ ਮੰਟੋ ਨੂੰ ਦੱਸਣ-ਸੁਣਨ ਲਈ।ਮੰਟੋ 'ਤੇ ਸੈਮੀਨਰ ਹੋਣਗੇ,ਮੰਟੋ 'ਤੇ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ,ਮੰਟੋ 'ਤੇ ਮਹਿਫਲਾਂ ਸਜਣਗੀਆਂ ਤੇ ਮੰਟੋ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਲੱਗਣਗੀਆਂ।ਪਰ ਜਨਾਬ ਮੰਟੋ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਇਬ ਰਹਿਣਗੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਬਕ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚੋਂ ਗਾਇਬ ਹਨ।

ਮੰਟੋ ਦੀ ਉਮਰ ਸੌ ਸਾਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ,ਪਰ ਮੰਟੋ ਦਾ ਕਿਹਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੌ ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸਮਝਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ।ਮੰਟੋ ਦੇ ਸੈਮੀਨਰਾਂ 'ਚੋਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਰਾਹਾਂ,ਘਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ-ਪਹੁੰਚਦਾ ਇਨਸਾਨ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਜਾਨਵਰ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ,ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਅਸੀਂ ਨੀਲੇ ਸਿਆਰਾਂ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ 'ਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਕੱਪੜਿਆਂ 'ਚ ਉਹ ਲਕਾਉਂਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਜ਼ੁਬਾਨ 'ਚੋਂ ਡੁੱਲ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਗਿੱਲਾ,ਚਿਪ-ਚਪਾ,ਗੰਦਾ,ਬਦਬੂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ,ਗਲਾ ਘੁੱਟਦਾ ਹੋਇਆ।ਬਿਲਕੁਲ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਮੰਟੋ ਨੇ ਵਿਖਾਇਆ।ਅਸੀਂ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਸਮਾਜ 'ਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ,ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ੀਸੇ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹੈ।ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਦੇਖ ਪਾਉਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਸਾਡੇ 'ਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਕੋਈ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਢੌਂਗੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਰੀਆਲ ਤੇ ਸਿਧੂੰਰ ਲੈ ਕੇ ਪਿੱਠ ਘੁੰਮਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।ਇਸ ਪੂਰੇ ਦਾਇਰਾ ਨੂੰ,ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਏਧਰ ਓਧਰ,ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ,ਓਥੇ ਜਦੋਂ ਮੰਟੋ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਨੰਗੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗਦੇ ਹਾਂ।


ਪਰ ਨੰਗਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਕੇਵਲ ਕੱਪੜਾ ਲੈਣਾ,ਢੱਕਣਾ ਤੇ ਲਕੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਪੂਰੀ ਉਮਰ ਇਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹੈ।ਆਪਣੀ ਹਰ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਲਕੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼।ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਦੇਖ ਨਾ ਲਵੇ।ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਕੀ,ਕਿਤੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਹੀ ਸੱਚਾ ਸੱਚਾ ਨਾ ਦੇਖ ਲਈਏ।ਇਹੀ ਡਰ ਨਾਲ ਜਿਉਂਦੇ ਹਾਂ ਅਸੀਂ।

ਅਸੀਂ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹਾਂ।ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਿਸਮ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਜਿਸਮ 'ਤੇ ਹੀ ਸਿਮਟਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।ਲਲਚਾਈਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਤਿਲਕਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਦਾਅਵਾ ਘੋੜੇ ਦੀ ਐਨਕ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਰਫ ਇਕੋ ਨੂੰ ਹੀ ਦੇਖਣ ਦਾ ਹੈ।ਡਿੱਕ-ਡੋਲੇ ਖਾਂਦੀ ਨੀਅਤ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇਕ ਰਸਮ ਨੂੰ ਨਕਾਬ ਬਣਾ ਕੇ ਪਹਿਨਦੀ ਹੈ।ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਲੋਕ ਦੇ ਮਨ 'ਚ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਜ਼ੁਬਾਨ ਨਾਲ ਕੁਝ ਹੋਰ।

ਕੁਝ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ ਮੰਟੋ..ਤੇ ਨਾ ਬਦਲੇਗਾ।ਤੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਨਾ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿਓ।ਪਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਖੇਡ 'ਚ ਲੱਗਿਆ ਇਨਸਾਨ ਕੁਝ ਵੀ ਤਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਇਸਨੂੰ ਗੰਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।ਨਾ ਹੀ ਠੰਡਾ ਗੋਸਤ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜੀ ਜਾਨਵਰ(ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ 'ਚ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ 'ਮੈਨ ਇਜ਼ ਏ ਸ਼ੋਸ਼ਲ ਐਨੀਮਲ' ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ) ਹੋਣ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ।ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰ ਅਸਲ ਇਨਸਾਨ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲੰਦਰੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ।ਇਸ 'ਚ ਕੁਦਰਤੀ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਥੇ ਮਰਿਯਾਦਾ ਮਾਂ ਬਣਦੀ ਹੈ,ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਪਿਤਾ,ਨੈਤਕਿਤਾ ਪਰਿਵਾਰ,ਆਸਥਾ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ,ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਹੱਥ-ਰਸੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਢੋਂਦੇ ਹੋਏ ਤੇ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ 'ਚ ਆਪਣੇ ਜਾਨਵਰ ਹੋਣ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਨਿਚੋੜ ਨਿਚੋੜ ਕੇ ਟਪਕਾਉਂਦੇ ਹੋਏ।ਜੋ ਸੱਚ ਹੈ ਉੁਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਹਰਾਮੀ ਕਿਹਾ ਹੈ,ਜਾਂ ਅਸ਼ਲੀਲ,ਜਾਂ ਫਿਰ ਅਨੈਤਿਕ,ਨੰਗਾ,ਬੇਈਮਾਨ,ਕੁੱਤਾ।ਅਜਿਹਾ ਬਹੁਤ ਕੁਝ।

ਮੰਟੋ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਪੰਨੇ 'ਤੇ ਪੰਨੇ ਪਲਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ,ਇਕ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਸਾਹਮਣੇ  ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਨੀਚਤਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣ 'ਚ ਮੈਨੂੰ ਭੋਰਾ ਵੀ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਦਰ ਅਸਲ ਮੈਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹਾਂ।ਪਰ ਇਸ ਡਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਦਿਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਓ ਦੁਨੀਆਂ ਵਾਲਿਓ , ਸੜਾਂਦ 'ਚ ਗਲਦੇ ਪਿਘਲਦੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬੇਹਤਰ ਹੈ,ਜੋ ਸੱਚ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿਓ।

ਲੇਖਕ ਪਾਨਨੀ ਅਨੰਦ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ।ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਬੀ ਬੀ ਸੀ ਹਿੰਦੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਿਹਾ।ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਅਜ਼ਾਦ ਪੱਤਰਕਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਨਾਂਅ ਦੀ ਵੈਬਸਾਈਟ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਹੈ।ਉਸਦੀ ਇਹ ਰਚਨਾ ਕਿੰਡਲ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੀ ਸਾਈਟ 'ਤੇ ਛਪੀ ਹੈ,ਜਿਸਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਤਰਜ਼ਮਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।