ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਹੀ ਇਕੋ ਇਕ ਰਾਹ ਹੈ।

ਸਵਾਮੀ ਅਗਨੀਵੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਲੋਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਤੁਲ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ

ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁੰਨ ਅਤੇ ਬੰਧੂਆ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ ਦੇ ਸੰਯੋਜਕ ਸਵਾਮੀ ਅਗਨੀਵੇਸ਼ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਮਾਓਵਾਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਵਸ ਸ਼ਾਂਤੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨਾਂ ਮੂਹਰੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਾਓਵਾਦੀ ਬੁਲਾਰੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਟਹਿਰੇ ’ਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਵਾਮੀ ਅਗਨੀਵੇਸ਼ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਸੱਟ ਮਾਰੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਪੇਸ਼ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੁਣੇ ਜਹੇ ਹੋਈ ਗੱਲਬਾਤ।

ਨਕਸਲੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਆਂਧਰਾ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਕਈ–ਕਈ ਦੌਰ ਚੱਲੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹਾਂਪੱਖੀ ਸਿੱਟਾ ਨਹੀਂ ਨਿੱਕਲਿਆ। ਹੁਣ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਕਸਲੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਟੱਕਰ ਸਿਖ਼ਰ ’ਤੇ ਹੈ ਤਾਂ ਐਸੇ ਸਮੇਂ ਨਵੇਂ ਸਿਰਿਉਂ ਨਕਸਲੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੀ ਤੁਕ ਹੈ?

ਜਵਾਬ: ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਕਹਾਂਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 11 ਮਈ ਨੂੰ ਚਿਦੰਬਰਮ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ। ਚਿਦੰਬਰਮ ਜੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਗ੍ਰਹਿਮੰਤਰੀ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ਇੰਜ ਕਦੇ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ।
ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ’ਚ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਖ਼ਤਮ ਵੀ ਹੋ ਗਈ, ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕੀ। ਇਹ ਜੋ ਕੇਂਦਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸੱਤ–ਅੱਠ ਸੂਬਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੈ, ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲਈ ਜੋ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਉਸ ’ਚ ਬਹੁਤ ਵਜ਼ਨ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਵਿਚ ਨੀਮ–ਫ਼ੌਜੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਝੋਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਕੱਲੇ ਛੱਤੀਸਗੜ• ’ਚ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਐਸੀਆਂ ਨੀਮ–ਫ਼ੌਜੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ 12 ਹਜ਼ਾਰ ਜਵਾਨ ਤਿਆਰ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਪੂਰੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜਖ਼ੀਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਸੈਨਿਕ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਬਾਰੂਦੀ ਸੁਰੰਗ ਧਮਾਕਿਆਂ ’ਚ ਉਡਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਨਕਸਲੀਆਂ ਦੇ ਜੋ ਛਾਪਾਮਾਰ ਲੜਾਈ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਹਨ, ਉਸਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸਿੱਖਿਅਤ ਜਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪੈ ਰਹੀ ਕਿ ਕੀ ਕਰਨ। ਐਸੇ ਹਾਲਾਤ ’ਚ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਹਵਾਈ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਦੇ ਦਿਓਗੇ ਤਾਂ ਸੈਨਿਕ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਤਾਂ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ, ਇਸ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਪਰ ਸੈਨਾ ਜਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਨੀਮ–ਫ਼ੌਜੀ ਤਾਕਤ ਉਸਦੇ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਟਰੇਂਡ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤਾਂ ਜਾਓਗੇ ਕਿੱਥੇ?
ਓੜਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਆਉਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੱਲਬਾਤ ਉਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੇਲਾ ਵੀ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਸਨਿਆਸੀ ਨੂੰ ਇਕ ਚਿੱਠੀ ਫੜਾ ਕੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਵਾ ਦਿਉ। ਮੈਂ ਉਸ ’ਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ’ਚ ਵੱਧ ਛੇਤੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦਿਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਭਾਵ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਜੋ ਅਮਲ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ’ਚ ਐਨਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ, ਐਨਾ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਐਨਾ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ’ਚ ਛੇਤੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਬਜਾਏ।

ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ’ਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਯਕੀਨੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਕਸਲੀ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਕਸਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਐਸੇ ਹਾਲਤ ’ਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਐਨੀ ਆਸ ਕਿਵੇਂ ਬੱਝਦੀ ਹੈ?

ਜਵਾਬ: ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਅਤੇ ਚਿੰਤਲਨਾਰ ’ਚ 76 ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਜੋ ਰਿਪੋਰਟ ਆਈ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਰਾਇਣਪੁਰ ’ਚ ਸੀ ਆਰ ਪੀ ਐ¤ਫ ਦੇ 27 ਜਵਾਨ ਫਿਰ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਜੋ ਰਿਪੋਰਟ ਆਈ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਜਵਾਨ ਆਪਣੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਹ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਨਕਸਲੀ ਹਿੰਸਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੋ ਗ਼ਲਤਫਹਿਮੀ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਤੌਰ–ਤਰੀਕੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਚ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ’ਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ ਜਾਂ ਅਧਾਰ ਕੈਂਪ ਵੱਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਜਾ ਕੇ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਂਝੀ ਕਮਾਂਡ ਬਣਾਵਾਂਗੇ। ਦੋ–ਤਿੰਨ–ਚਾਰ ਸੂਬਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਕੇ। ਉਸ ’ਚ ਕਈ ਸੂਬਿਆਂ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬਿਹਾਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਬੰਗਾਲ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣਗੇ।
ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਇਹ ਸਾਰੇ ਹਾਲਾਤ ਐਸੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਫੜ•ਾਂ ਤਾਂ ਜਿੰਨੀਆਂ ਮਰਜ਼ੀ ਮਾਰ ਲੈਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਖ਼ਰੀਦ–ਫਰੋਖ਼ਤ ਵਿਚੋਂ, ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਵਿਚੋਂ ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਖਾ ਲੈਣ (ਇਹ ਵੀ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਉਦਯੋਗ–ਧੰਦਾ ਹੈ) ਪਰ ਹਕੀਕਤ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਲਬੂਤੇ ਇਹ ਨਕਸਲੀਆਂ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਣਗੇ, ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੋ ਰਿਪੋਰਟ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ 15–15 ਹਜ਼ਾਰ ਸੀ ਆਰ ਪੀ ਐ¤ਫ ਦੇ ਜਵਾਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਅਸਤੀਫ਼ੇ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਛੁੱਟੀ ’ਤੇ ਜਾ ਲਈ ਤਿਆਰ ਬੈਠੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀੜੇ–ਮਕੌੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਮਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ਤੁਹਾਡੀ ਨੌਕਰੀ, ਸਾਂਭੋ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ। ਇਹ ਜੋ ਬੇਚੈਨੀ ਉਭਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰੀ ਸਤਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਲੜਾਈ ਹਾਰਾਂਗੇ। ਜਿੰਨੀ ਇਹ ਤਾਕਤ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਉਨੀ ਹੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜਿਹੜਾ ਰਮਨ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਛੱਤੀਸਗੜ ’ਚ ਨਕਸਲੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਦੱਸਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਹੁਣ ਦਿੱਲੀ ’ਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਨਕਸਲੀਆਂ ਕੋਲ ਜਿਹੜੇ ਹਥਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਸਧਾਰਨ ਜਹੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਕ ਤੋਂ ਇਕ ਵਧਕੇ ਅਤਿ–ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ, ਏਕੇ–47 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਕਟ ਲਾਂਚਰ ਤੱਕ ਉਨ•ਾਂ ਕੋਲ ਹਨ। ਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਕਿਸਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕਿਸਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਬਦੌਲਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਲੱਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਿਤਿਓਂ ਆ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਸੂਤਰ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ’ਚ ਫੈਲਿਆ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ, ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਢਿੱਲ ਇਹ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ, ਜੋ ਨਕਸਲੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਲਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਨੀਤੀ ਬਦਲਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਹੁਣ ਜੋ ਜਾਗ ਖੁੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਪੇਸਾ ਐਕਟ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਵਿਜ਼ਨ ਆਫ ਪੰਚਾਇਤ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਟੂ ਦ ਸ਼ੈਡਿਊਲਡ ਏਰੀਆ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ, ਹੁਣ ਉਸਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਆਦਿਵਾਸੀ ਨਕਸਲੀਆਂ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ’ਚੋਂ ਨਿੱਕਲਕੇ ਇੱਧਰ ਆ ਜਾਣ। ਹੁਣ ਇੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਇਲਮ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਹੁਣ ਚਿੱਠੀ–ਪੱਤਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਆਪੋ ਵਿਚ ਇਕ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੂਜੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿ ਸਕੱਤਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਮੰਤਰੀ ਜੈਰਾਮ ਰਮੇਸ਼ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਣ ਉਪਜਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਇਹ ਦੇ ਦਿਓ, ਔਹ ਕਰ ਦਿਓ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੋ ਗੱਲਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਇਹ ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀਆਂ। ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਭਾਗ ਤਾਂ ਖੋਲ•ਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਭੇਜਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਉਸਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਨਿੱਤ ਦਿਨ ਜੋ ਹਮਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ, ਜੰਗਲ ’ਚ ਜਾਣ ਲਈ ਜੋ ਹਾਲਾਤ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਅੱਜ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ 14 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਫਿਰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ–ਹਾਲੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੈਸਾ ਹੀ ਖ਼ਰਚ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਖ਼ਰਚ? ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਦੀ ਓਥੇ ਜਾਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਪੈਸਾ
ਪਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਨਕਸਲੀਆਂ ਦੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਰਾਹ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਰਾਹ ਵੀ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਸ ’ਚ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਫੇਰ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਲੇਕਿਨ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਮੁਖ਼ਬਰ ਹੈ।
ਉਹ ਚਾਹੇ ਇਸ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਗਾਹਲਾਂ ਕੱਢਦੇ ਰਹਿਣ ਪਰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਇਹ ਕੁਝ ਤਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚਾਹੇ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਨ, ਨਾਟਕ ਕਰਨ। ਨਕਸਲੀਆਂ ਦੇ ਆਗੂ ਤਾਂ ਜੇਲ•ਾਂ ’ਚ ਬੰਦ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਤਾਂ ਗਲ ਵੱਢਕੇ ਕਤਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ, ਜਿਵੇਂ ਨਕਸਲੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਸਹਾਰੇ, ਆਤੰਕ ਅਤੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲਾਕੇ ਨਕਸਲੀ ਆਪਣਾ ਫੈਲਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।
ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹਿੰਸਾ ਬੰਦ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕੋ ਇਕ ਰਾਹ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਆਸ਼ਾਵਾਦ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਦਿਲ ਪਸੀਜ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ।
ਉਧਰ ਨਕਸਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਵਿਚੋਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ 23 ਹੀ ਬਾਕੀ ਹੈ। 20 ਤੋਂ ਉਪਰ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਾਂ ਜੇਲ•ਾਂ ’ਚ ਬੰਦ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਵੀ ਮਾੜਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਨਕਸਲੀਆਂ ਦਾ ਬੁਰਕਾ ਪਾ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗ਼ੈਰ–ਨਕਸਲੀ, ਗ਼ੈਰ–ਮਾਓਵਾਦੀ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਧੰਦਾ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਨਕਸਲੀ ਵੀ ਘੋਰ ਸੰਕਟ ’ਚ ਹਨ।
ਜੇ ਨਕਸਲੀ ਆਪਣੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਟਕਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਚੱਲਕੇ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਗਿਆਨੇਸ਼ਵਰੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈ¤ਸ ਦੀ ਘਟਨਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮਾਓਵਾਦੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ’ਚ ਸਾਡਾ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰਦਾਤ ਪਿੱਛੇ ਪੀ ਸੀ ਪੀ ਏ ਹੈ ਤਾਂ ਮਾਓਵਾਦੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੈ ਤਾਂ ਮਾਓਵਾਦੀ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਹੀ! ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਲਈ ਸੰਕਟ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਤਾਂ ਵੀ ਸੰਕਟ, ਉਸ ਨੂੰ ਛੱਡਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਵੀ ਸੰਕਟ।
ਗਿਆਨੇਸ਼ਵਰੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਡੇ ਸੰਕਟ ਨੇ ਆਣ ਘੇਰਿਆ ਹੈ। ਸੀ ਬੀ ਆਈ ਦੀ ਜੋ ਜਾਂਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚ ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਹੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਹੈ। ਸੀ ਪੀ ਆਈ (ਮਾਓਵਾਦੀ) ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਂ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਜਨਤਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਹੈ। ਐਸੀ ਹਾਲਤ ’ਚ ਮਾਓਵਾਦੀ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਣਗੇ ਕਿ ਉਹ ਨਿਰੀ ਮਾਓਵਾਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦ ਵੀ ਹੈ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰ ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦਾਂ ਦਾ ਠੱਪਾ ਹਾਲੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਲੱਗ ਗਿਆ ਉਸ ਦਿਨ ਇਸ ਕਲੰਕ ਨੂੰ ਧੋਣਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਵੇਗਾ।

ਭਾਵ ਤੁਹਾਡਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜਿਸ ਸ਼ਾਂਤੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਇਹ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੰਕਟ ’ਚ ਘਿਰੀਆਂ ਦੋ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਗੱਲਬਤ ਹੈ?

ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਰਾਹ ਨਿੱਕਲੇ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ। ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਲਿਆਉਣਾ, ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਾਉਣਾ, ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹਿੰਸਾ ਬੰਦ ਕਰਾਉਣਾ। ਗੱਲਬਾਤ ’ਚ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੇ ਲੜਦੇ–ਝਗੜਦੇ ਰਹੋ, ਵਿਰੋਧ ਕਰੋ, ਦਸ ਦਿਨ ਕਰਦੇ ਕਰੋ, ਦਸ ਮਹੀਨੇ ਕਰੋ, ਸਭ ਕੁਝ ਮੀਡੀਆ ’ਚ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਪੋਲ ਖੋਲ•ੋ, ਕੁਝ ਵੀ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ’ਚ ਜੋ ਬੇਕਸੂਰ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟੋ–ਘੱਟ ਇਕ ਰਾਹਤ ਮਿਲੇਗੀ।
ਲਿੰਗਾਰਾਮ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਕਹਿ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦਾਂਤੇਵਾੜਾ ’ਚ ਅਵਧੇਸ਼ ਗੌਤਮ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਹੈ। ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੀ ਪੀ ਆਈ (ਮਾਓਵਾਦੀ) ਦਾ ਬੁਲਾਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਲੂਰੀ ਵਰਗਾ ਇਕ ਬਦਨਾਮ ਅਫਸਰ ਬਿਨਾ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕੀਤੇ ਇਕ ਬਿਆਨ ਦਾਗ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈ¤ਸ ਵਾਲੇ ਉਸਨੂੰ ਫਟਾਫਟ ਛਾਪ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਸਫ਼ੇ ’ਤੇ। ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਵਰਗਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ’ਤੇ ਛਾਪ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਚਾਈ ਦੀ ਬਹੁਤ ਦੁਹਾਈ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਵੱਡੇ–ਵੱਡੇ ਗੋਇਨਕਾ ਇਨਾਮ ਵੰਡਦਾ ਹੈ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਲੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਇਨਾਮ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਕਲੂਰੀ ਦੇ ਬਿਨਾ ਦਸਤਖ਼ਤ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ’ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ? ¦ਿਗਾਰਾਮ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਬਣਾਕੇ ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ?
ਮੈਂ ਲਿੰਗਾਰਾਮ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹਾਂ। ਉਹ ਸਿੱਧਾ–ਸਾਦਾ ਲੜਕਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਕਸਲੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਸਤਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਵੀ। ਉਹ ਐ¤ਸ ਪੀ ਓ ਤੋਂ ਵੀ ਤੰਗ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿੱਧਾ–ਸਾਦਾ ਆਦਮੀ ਆਪਣੀ ਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਸਬਜ਼ੀ ਵੇਚਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਪੜ•ਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ’ਚ ਹਾਂ। ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਗਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਅਵਧੇਸ਼ ਗੌਤਮ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਹੈ, ਕਿੰਗ ਪਿਨ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੁਲਾਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਮਨਘੜਤ ਹੈ, ਸਿਰੇ ਦੀਆਂ ਝੂਠੀਆਂ ਗੱਲਾਂ। ਉਸ ’ਚ ਅਰੁੰਧਤੀ ਰਾਏ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ....ਬਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਟਰੇਨਿੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਕੋਲ ਪਾਸਪੋਰਟ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਉਸਨੇ ਗੁਜਰਾਤ ’ਚ ਵੀ ਟਰੇਨਿੰਗ ਲਈ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ–ਕੀ ਬਕਵਾਸ....ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਇਕ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਉਹ ਉਂਜ ਹੀ ਬਦਨਾਮ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਬਿਆਨ ਵੱਲ ਕੋਈ ਉਂਜ ਹੀ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਬਿਨਾ ਦਸਤਖ਼ਤ ਉਸ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਵਰਗੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਸਫ਼ੇ ’ਤੇ ਛਾਪਿਆ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗ਼ੈਰ–ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।
ਮੇਰੇ ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਆਦਿਵਾਸੀ ਮੁੰਡੇ–ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ ਐਸੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਕਿ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ। ਗੱਲਬਾਤ ਹੀ ਇਕੋ ਇਕ ਹੱਲ ਹੈ।
1962 ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਨੇ ਸਾਡੀ 80 ਹਜ਼ਾਰ ਵਰਗ ਮੀਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੱਬ ਰੱਖੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤੁਸੀਂ ਰੋਜ਼ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਿੱਤਰ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹੋ। ਉਸ ਤੋਂ ਕੁੱਟ ਖਾ ਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਗੁਆ ਕੇ, ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕਕੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਗੇੜ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਚਾਰ–ਚਾਰ ਜੰਗਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਤੋਂ ਕੂਟਨੀਤਕ ਲਫੇੜੇ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਗੱਲਬਾਤ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਹੋਰ ਕੀ ਕਰੋਗੇ? ਤਾਂ ਫਿਰ ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ’ਚ ਕੀ ਤਕਲੀਫ ਹੈ?

ਤੁਸੀਂ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਚਿਦੰਬਰਮ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸੀ ਪੀ ਆਈ (ਮਾਓਵਾਦੀ) ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਜਵਾਬ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ....ਨਾਗਪੁਰ ’ਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੱਤਰਕਾਰ ਐਸ ਐਨ ਵਿਨੋਦ ਇਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕੱਢਦੇ ਹਨ-ਦੈਨਿਕ 1857। ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਫ਼ੇ ’ਤੇ ਖ਼ਬਰ ਛਪਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾਗਪੁਰ ’ਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖ਼ੂੰਖਾਰ ਨਕਸਲੀ ਆਗੂ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਆਂਧਰਾ ’ਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਲੈਂਦੇ ਹੋ?

ਜਵਾਬ: ਬਹੁਤ ਹੀ ਗ਼ਲਤ ਸੰਦੇਸ਼ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸੱਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਖ਼ਤਰੇ ’ਚ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਸਾਲਸ ਬਣਕੇ ਇਕ ਭੂਮਿਕਾ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਝੰਜੋੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਈ ਰਾਤਾਂ ਮੈਂ ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ?
ਸਰਕਾਰ ਮੈਨੂੰ ਸਾਲਸ ਬਣਾਕੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਚਿੱਠੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਲੈ ਕੇ, ਮੇਰੀ ਚਿੱਠੀ ਲੈ ਕੇ ਆਖ਼ਰੀ ਗੇੜ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਲੈਣ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਦੰਡਕਾਰਣੀਆਂ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਨਾਗਪੁਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ’ਤੇ ਉ¤ਤਰਕੇ।
ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੇਮਚੰਦ ਪਾਂਡੇ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਚੱਲਿਆ। ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਤੋਂ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਬਬੀਤਾ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਾਗਪੁਰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ’ਚ ਬੈਠ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕੱਲ• ਨਾਗਪੁਰ ਤੋਂ ਗੱਡੀ ਫੜਕੇ ਪਰਸੋਂ ਸਵੇਰੇ ਸੱਤ ਵਜੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ। ਤਾਂ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਗਪੁਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਆਦਿਲਾਬਾਦ ਦੇ ਜੰਗਲ ’ਚ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲ ਗਈ?
ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਥੋੜ•ੀ ਜਿਹੀ ਜਾਂਚ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜੋ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਆਦਿਲਾਬਾਦ ਦੇ ਜੰਗਲ ’ਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਹਿੰਨਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂਚ ਕਰਾਵੇ ਜਾਂ ਨਾ ਕਰਾਵੇ, ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਡੂੰਘਾਈ ’ਚ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੋਲ ਖੁੱਲ•ਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਸਚਾਈ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ, ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪੈ ਰਹੀ।

ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿ ਇਹ ਝੂਠਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੈ?

ਜਵਾਬ : ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਅਦਾਲਤੀ ਜਾਂਚ ਇਹ ਕਹੇ। ਅਸਲੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੱਸੇ। ਜੇ ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਤਾਂ ਵੀ ਦੱਸੇ। ਅਤੇ ਜੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਝੂਠਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕੌਣ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਮਾਓਵਾਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸੀ ਆਰ ਪੀ ਐਫ ਦੇ 27 ਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਸੀ ਆਰ ਪੀ ਐਫ ਦੇ 76 ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਮੈਂ ਓਦੋਂ ਵੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਗਲ ਵੱਢਕੇ ਜਾਂ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੱਸਕੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਵੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਨਕਸਲੀਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਮੈਂ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ। ਪਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਕਤਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ’ਚ ਹੀ ਸ਼ੱਕੀ ਹਾਲਾਤ ’ਚ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਕਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦਾ ਬਿਆਨ ਹੈ, ਗੁਡਸਾ ਉਸੈਂਡੀ ਦਾ ਬਿਆਨ ਹੈ ਕਿ ਸਵਾਮੀ ਅਗਨੀਵੇਸ਼ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਫ਼ੈਸਲਾਕੁਨ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਦੰਡਕਾਰਣੀਆ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਤਿੰਨ, ਚਾਰ ਜਾਂ ਪੰਜ ਤਾਰੀਕ ਤੱਕ ਮੈਨੂੰ ਜਵਾਬ ਮਿਲ ਜਾਣਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ 15 ਜਾਂ 20 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਚਿਦੰਬਰਮ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਜਿਹੜੀ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾ ਦੇਣੀ ਸੀ।
ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੌਣ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ? 1 ਜਾਂ 2 ਤਾਰੀਕ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ? ਇਹ ਇਕ ਸਵਾਲ ਉਠਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਰਾ ਝੂਠੇ ਜਾਂ ਸੱਚੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਮਲ ਨੂੰ ਕਿਸਨੇ ਤਹਿਸ਼–ਨਹਿਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਤੇ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਗੁਆ ਲਵੇਗੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦੇ ਕੇ ਥੋੜ•ਾ ਨੇੜੇ ਲੈ ਆਉ ਜਾਂ ਉਸਨੂੰ ਝਾਂਸਾ ਦੇ ਦਿਉ ਕਿ ਆਓ ਬੇਟੇ, ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜ•ਕੇ ਮਾਰ ਦਿਓ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰ ’ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਿਵੇਂ ਕਰੇਗਾ? ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਚ ਜੋ ਕੁਝ ਹੋਊ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਤਾਂ ਭੁਗਤ ਲੈਣਗੇ ਪਰ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾਵੇਗੀ?
ਝ ਤੁਸੀਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਟਹਿਰੇ ’ਚ ਵੀ ਖੜ•ੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਸੇ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਆਸ ਵੀ ਰੱਖ ਰਹੋ ਹੋ?
ਜਵਾਬ : ਇਹ ਆਸ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਦੀ ਵਜਾ• ਕਰਕੇ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁੱਲਦਿਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਬਲਬੂਤੇ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਜਿੰਨਾ ਕਰਨਗੇ, ਉਨਾ ਹੀ ਨਕਸਲੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾਉਂਦੇ ਜਾਣਗੇ। ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਇਹੀ ਸਾਬਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਲਵਾ ਜੁਡਮ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਨਕਸਲੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ, ਨਕਸਲੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਹੋਏ।
ਸਰਕਾਰ ਨਕਸਲੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਜਿਹੜੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਨਕਸਲੀਆਂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਫੇਰ ਸਰਕਾਰ ਆਖ਼ਿਰ ਚਾਹੁੰਦੀ ਕੀ ਹੈ?
ਮੈਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਯੁੱਧਨੀਤੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ’ਚ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਨਕਸਲੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵਿਚਾਲੇ ਮੈਂ ਹੋਵਾਂ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ, ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਰਾਹ ਨਿਕਲੇਗਾ ਮੈਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਆਸਵੰਦ ਹਾਂ।

ਨਕਸਲੀ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਨਿਗਾਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਜਾਨਣ–ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਲੋਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਕਸਲੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੋਹਰਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਜਵਾਬ: ਨਕਸਲੀਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਹੀ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ, ਸੀਲਬੰਦ ਲਿਫਾਫੇ ’ਚ ਮੈਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿਮੰਤਰੀ ਚਿਦੰਬਰਮ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਤੀ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਨਿੱਜੀ ਸੰਪਰਕ ਜਾਂ ਜਾਣ–ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਸਾਲਸ ਬਣਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲਈ ਪਹਿਲ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਚਿੱਠੀ ਮੈਂ ਨਕਸਲੀਆਂ ਨੂੰ ਭਿਜਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਜਿਸਦਾ ਜਵਾਬ ਮੈਨੂੰ ਸੀ ਪੀ ਆਈ (ਮਾਓਵਾਦੀ) ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਤੀਜੀ ਚਿੱਠੀ ਮੈਂ 26 ਜੂਨ ਨੂੰ ਲਿਖੀ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੋਹਰਾ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?
ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮੈਂ ਨਕਸਲੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਅੱਜ ਤੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਸੈਂਟ ਜੇਵੀਅਰ ਕਾਲਜ ’ਚ ਪੜ•ਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰੈਸੀਡੈਂਸੀ ਕਾਲਜ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੇਅਰਮੈਨ ਮਾਓ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਹਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਓਦੋਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਕ ਕੁਕੜੀ ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਕ ਕੀੜਾ ਵੀ ਜਾਣ–ਬੁੱਝਕੇ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਸਕਦਾ। ਮੈਂ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ। ਜੋ ਲੋਕ ਮੀਟ, ਮੁਰਗੀ, ਆਂਡਾ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਹਿੰਸਕ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹਾਂ ਤਾਂ ਨਕਸਲੀ ਮੈਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮੋਹਰਾ ਸਣਾ ਸਕਣਗੇ? ਮੈਨੂੰ ਮੋਹਰਾ ਬਣਾਉਣਗੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹਿੰਗਾ ਪਵੇਗਾ।

ਕੀ ਸਰਕਾਰ ਮੋਹਰਾ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ?

ਜਵਾਬ: ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ’ਚ ਕੋਈ ਰਾਹ ਕੱਢੇ। ਮੈਂ ਰਾਹ ਕੱਢਕੇ ਲਗਭਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਗੱਲ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਤਨੋਂ ਮਨੋਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਰਹੇਗੀ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਜੋ ਦਿੱਕਤ ਖੜ•ੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਥੋੜ•ਾ ਦੂਰ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੋ।
ਬਸ ਇੰਨਾ ਕਰ ਦਿਉ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਅਦਾਲਤੀ ਜਾਂਚ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਬਸ ਅਦਾਲਤੀ ਜਾਂਚ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਿਉ। ਤਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਮਾਓਵਾਦੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਸਕਾਂ ਕਿ ਦੇਖੋ ਤੁਸੀਂ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮੁਕਾਬਲਾ ਝੂਠਾ ਹੈ, ਇਹ ਅਦਾਲਤੀ ਜਾਂਚ ’ਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਜਾਂਚ ’ਚ ਮਦਦ ਕਰੋ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਉਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ, ਜਿੱਥੇ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਛੱਡਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇ ਉਹ ਸਚਮੁਚ ਮੇਰੀ ਚਿੱਠੀ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ਤਾਰੀਕ ਦੇਣ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਤਾਰੀਕ ਜੇ ਹੁਣ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਉਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ਅਦਾਲਤੀ ਜਾਂਚ ਕਰੇਗੀ?

ਜਵਾਬ: ਅਦਾਲਤੀ ਜਾਂਚ ਕਰਾਉਣਾ ਉਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਸੰਪਰਕ ’ਚ ਜਿਹੜੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਤਮਾਮ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹਾਂ, ਉਹ ਵੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮਝ ’ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਆ? ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਕਤਲ ਨੇ ਪੂਰੇ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਸ਼ੱਕੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੇਮਚੰਦ ਪਾਂਡੇ ਦਾ ਆਦਿਲਾਬਾਦ ਦੇ ਜੰਗਲ ’ਚ ਮਾਰਿਆ ਜਾਣਾ ਵੀ ਸ਼ੱਕੀ ਹੈ।

ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਇਕ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਅਤੇ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਹੋਈ, ਮਾਰੇ ਸਿਰਫ਼ ਉਹੀ ਦੋ ਜਣੇ ਗਏ। ਕੋਈ ਤੀਜਾ ਬੰਦਾ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਨਾ ਇਸ ਪਾਸਿਉਂ ਨਾ ਉਸ ਪਾਸਿਉਂ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਛੱਰਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ। ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਵ ਹੋ ਗਿਆ? ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕੋਲ ਏਕੇ–47 ਦਿਖਾਈ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਕਿੱਥੇ ਗਈਆਂ?

ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸੀ ਪੀ ਆਈ (ਮਾਓਵਾਦੀ) ਦਾ ਤੀਸਰੇ ਨੰਬਰ ਦਾ ਚੋਟੀ ਦਾ ਆਗੂ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਏਕੇ–47 ਲਟਕਾਕੇ 12 ਵਜੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ’ਚ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦਿੰਦਾ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ’ਚ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵੇ। ਮੈਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਬਿਆਨ ’ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਸਰਕਤਪੱਲੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ’ਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਰਨਾ ਰਾਤ ਨੂੰ ਐਨੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਦੀਆਂ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਗ ਖੁੱਲ• ਜਾਂਦੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਤਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦਾ।ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸੱਚਾ ਸੀ।

ਚਿਦੰਬਰਮ ਜੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ’ਚ ਅਦਾਲਤੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

ਜਵਾਬ: ਅਦਾਲਤੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਵੀ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੋ ਤਾਂ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾ ਲਵੋ। ਪਰ ਮੈਂ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕਿਉਂ ਜਾਵਾਂ? ਮੈਂ ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਸਾਲਸ ਬਣਕੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇਸ ਵਿਚ ਦਖ਼ਲ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਣਗੇ।

ਜਿਵੇਂ ਸਰਕਾਰ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਨਕਸਲੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋ ਵੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਆਖ਼ਿਰ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ?

ਆਖ਼ਿਰ ਇਹ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਗੋਲੀ ਉਪਰ ਜੋ ਅੱਜ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ, ਉਹ ਖ਼ਤਮ ਹੋਕੇ ਗੱਲਬਾਤ ਵੱਲ, ਹੱਲ ਵੱਲ ਮੁੜੇਗਾ। ਸਰਕਾਰ ਕਹੇਗੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਐਸਾ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ? ਉਹ ਕਹਿਣਗੇ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਫਲਾਣੇ–ਫਲਾਣੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਕਹੇਗੀ ਕਿ ਠੀਕ ਹੈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹੋ ਜੋ ਗਿਆ ਸੋ ਹੋ ਗਿਆ, ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।
ਆਦਿਵਾਸੀ ਇਸ ਦੇ ਉ¤ਪਰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਤ ਲਾਉਣਗੇ ਕਿ ਖਣਿਜ਼ਾਂ ਦੀ ਦੌਲਤ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਦੇਵੋ। ਫਿਰ ਪੂਰਾ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਇਸ ਬਹਿਸ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਟੁਟਵੀਂ ਬਹਿਸ ਤਾਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਨਿੱਠਕੇ ਬਹਿਸ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਮਾਡਲ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚ ਜਿੰਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਖੋਹਕੇ ਤੁਸੀਂ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਜਿੰਨੀ ਖਣਿਜ਼ੀ ਦੌਲਤ ਤੁਸੀਂ ਲੁੱਟ ਰਹੇ ਹੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਸ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਕੀ ਹੈ?
ਗੱਲਬਾਤ ’ਚੋਂ ਹੀ ਕੁਝ ਨਿਕਲੇਗਾ। ਐਸ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਨ•ੇਵਾਹ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬੇਕਸੂਰ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਦਿਲੀ ਜਾਂ ਰਾਏਪੁਰ ’ਚ ਜਿਹੜੇ ਆਗੂ ਬੈਠੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਹਥਿਆਰਾਂ ’ਚ ਜਨਤਾ ਦਾ ਪੈਸਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਨਤਾ ਦੇ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਪੁੱਤ ਫ਼ੌਜ ’ਚ ਹਨ ਜਾਂ ਨੀਮ–ਫ਼ੌਜੀ ਤਾਕਤਾਂ ’ਚ ਹਨ, ਉਹ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪਏ ਮਰਨ। ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਵਿਗੜ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ।
ਸੁਣਨ ’ਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਚਿਦੰਬਰਮ ਜੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਸਕੱਤਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਇਕਦਮ ਅਚਾਨਕ ਵਧ ਗਈ। ਕਿਤਿਉਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ ਸੀ ਕਿ ਨਕਸਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਦੱਸੋ! ਤਾਂ ਇਹ ਆਗੂ ਜਨਤਾ ਦੇ ਖ਼ਰਚ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਆਪੋ–ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਟੈਕਸ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਅੱਜ ਸ਼ਰੇਆਮ ਨੰਗਾ ਨਾਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਜੀ ਡੀ ਪੀ ਦੀ ਗਰੋਥ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ’ਚ ਅਰਬਪਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ....

ਫਿਰ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਜਿਊਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਰ ਦੂਜਾ
ਬੱਚਾ ਜਾਂ ਬੱਚੀ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਬੱਚੇ ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਤੜਫ ਤੜਫਕੇ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਅਨਾਜ ਗੋਦਾਮਾਂ ’ਚ ਪਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਸੂਰ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਚੂਹੇ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਨਾਜ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਸਿਖ਼ਰਾਂ ਛੂਹ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਕ–ਇਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਘਰੋਂ ਸੌ–ਸੌ, ਪੰਜ–ਪੰਜ ਸੌ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਭਿਆਨਕ ਹਾਲਾਤ ਵੱਲ ਲਿਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਕਸਲੀਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਜਿਹੜੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਕੀ ਉਸ ਨਾਲ ਇਹ ਭਿਆਨਕ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲ ਜਾਣਗੇ?

ਜਵਾਬ: ਜ਼ਰੂਰ। ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਗੱਲਬਾਤ ’ਚ ਸਿਰਫ਼ ਇਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਉਪਰੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜੇਲ• ਵਿਚੋਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਹ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ। ਪੂਰੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਓਦੋਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਉ¤ਪਰ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸਵਿਸ ਬੈਂਕਾਂ ’ਚ ਜਿਹੜਾ ਪੈਸਾ ਜਮ•ਾਂ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਵੀ ਬਹਿਸ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਗਵਰਨੈਂਸ (ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ) ਦੇ ਉਪਰ ਵੀ ਸਵਾਲ ਉ¤ਠੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਪਾਣੀ ਕਿਸਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਸਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਜੰਗਲ ਕਿਸਦੇ ਹਨ, ਅਸਲੀ ਮਾਅਨਿਆਂ ’ਚ ਮਾਲਕ ਕੌਣ ਹੈ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ’ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਸੌਦਾ ਕਰਕੇ ਜੋ ਉਪਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਜੋ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਜਗਤ ਨਾਲ ਸੌਦਾ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੇਚ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹ? ਜੋ ਕਰਨਾਟਕਾ ’ਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਖ਼ੁਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੋ ਮਾਫੀਆ ਹਨ, ਮਾਈਨਿੰਗ (ਖਾਣ) ਮਾਫੀਆ, ਉਹ ਮਾਲਕ ਬਣੇ ਬੈਠੇ ਹਨ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੌਲਤ ਦੇ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਹਿਸ ’ਚ ਆਉਣਗੀ। ਗੱਲਬਾਤ ਹੀ ਇਕੋ ਇਕ ਰਾਹ ਹੈ। ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਤਾਂ ਅਰਥ ਹੀ ਸੰਵਾਦ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕੈਮਰਾ ਹੈ, ਕਲਮ ਹੈ, ਬੰਦੂਕ ਤਾਂ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ। ਉਸ ਉਪਰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਵੱਧ ਟੇਕ ਰੱਖਾਂਗੇ ਅਤੇ ਬੰਦੂਕ ’ਤੇ ਘੱਟ ਰੱਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਹੀ ਸਾਡਾ ਭਵਿੱਖ ਬਿਹਤਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

(ਅਨੁਵਾਦ : ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ)

ਰਵੀਵਾਰ ਡਾਟ ਕਾਮ ਤੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ