ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਤੁੱਟ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਦੈਂਤ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਿਹਮੀ ਨਾਲ ਨਿਗਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 63 ਸਾਲਾਂ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਕੇਵਲ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਕਫ਼ੇ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਦੁੱਖਦਾਇਕ ਪਹਿਲੂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਸੰਗਰੂਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ 9 ਬਲਾਕਾਂ ਦੇ 293 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਈ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਸੰਨ 2000 ਤੋਂ 2008 ਦੌਰਾਨ 62 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 650 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 394 ਨਿਰੋਲ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਬੋਝ ਕਾਰਨ ਅਤੇ 256 ਦੇ ਹੋਰ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਇਸ ਵਿੱਚ 49 ਪਿੰਡ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਸਾਮਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 5=10 ਤੱਕ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਆਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਤੱਥਾਂ ਦੇ ਖੁਲਾਸੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਖੁਦਕੁਸੀਆਂ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਸਿਰ ਕਰੀਬ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ 54 ਲੱਖ 44 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੁੱਛ ਜਿਹੀ ਕਿਰਤ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਜਿਆਦਾ ਹੈ।ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਰੋਲ ਕਰਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਆਤਮ ਘਾਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਖ਼ੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਨਾ ਔਸਤ ਆਮਦਨ 19 ਹਜ਼ਾਰ 4 ਸੌ 19 ਰੁਪਏ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਕਰਜ਼ਾ 70 ਹਜ਼ਾਰ 36 ਰੁਪਏ ਔਸਤ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਕਰਜ਼ਾ = ਆਮਦਨ ਰੋਸੋਂ 3.61 ਹੈ। ਜਦ ਕਿ ਦੂਜੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਲੀਲਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਚੁੱਕੇ 256 ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਸਿਰ ਕਰੀਬ 78 ਲੱਖ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਤੱਥ ਨਸਰ ਹੋਏ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਔੋਸਤ ਸਲਾਨ ਆਮਦਨ 30 ਹਜ਼ਾਰ 666 ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪੀੜਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਰਜ਼ਾ ਆਮਦਨ ਦੀ 0. 31 ਰੇਸੋ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਲਾਕ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਅਤੇ ਅਨਦਾਨਾ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਹੈ।
ਜਿੱਥੇ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਬਲਾਕ ਦੇ 41 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ 127 ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਕਰਜ਼ੇ ਨੇ ਬਲੀ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 17 ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਇਸੇ ਬਲਾਕ ਦੇ ਪਿੰਡ ਲਹਿਲ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 2 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 9 ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਆਤਮਘਾਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਤਿੰਨ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ’ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ=ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਭਾਰੀ ਬੋਝ ਹੈ, ਪਿੰਡ ਬਾਲੜਾ, ਝਾਲੂਰ ਕਲਾਂ ਤੇ ਖੁਰਦ ਵਿੱਚ 8 ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ, ਪਿੰਡ ਖੰਡੇਵਾਲ ਵਿੱਚ 6, ਕਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ 7 ਅਤੇ ਅਟਕਵਾਸ, ਭੂਟਾਲ ਖ਼ੁਰਦ, ਕਾਲ ਵਣਜਾਰਾ, ਹਰੀਏ ਵਿੱਚ 5=5 ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 4=4 ਖੁਦਕੁਸੀਆਂ ਵਾਲੇ 4 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ।
ਅਨਦਾਨਾ ਬਲਾਕ ਦੇ 34 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ 29 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 83 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਘਾਤ ਵਰਗਾ ਘਾਤਕ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਇਸ ਬਲਾਕ ਦੇ ਡੂਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ 5 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 7 ਕਿਰਤੀਆਂ, ਪਿੰਡ ਬੰਗਾ ਵਿੱਚ 6, ਪਿੰਡ ਬੁਸੇਰਾ ਤੇ ਹਮੀਰਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ 5=5 ਖੇਤ ਮਜਦੂਰਾਂ ਨੇ ਕਰਜ਼ੇ ਖਾਤਮ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਕਫੇ ਦੇ ਕਰਵਾਏ ਸਰਵੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਲਾਕ ਸੁਨਾਮ ਦੇ 63 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 144 ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੇ ਆਤਮਘਾਤ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 16 ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਹਨ। ਢਾਡੋਲੀ ਕਲਾਂ ਬਲਾਕ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 9 ਹੈ, ਪਿੰਡ ਗੰਡੂਆ ਵਿੱਚ ਅੱਠ, ਪਿੰਡ ਸੇਰੌਂ ਵਿੱਚ 7, ਪਿੰਡ ਛਾਜਲੀ ਵਿੱਚ 6, ਖਨਾਲ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ 5 ਅਤੇ 4 ਹੋਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 5=5 ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਇਸੇ ਬਲਾਕ ਦੇ ਪੰਜ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ’ਤੇ 2 ਢਾਈ ਲੱਖ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।
ਬਲਾਕ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਦੇ 25 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਰਵਾਏ ਸਰਵੇ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ 44 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 4 ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਨੇ ਇਸ ਵਕਫੇ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਕਈ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਸਿਰ 80 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੋ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਭਾਰੀ ਪੰਡ ਹੈ।
ਧੂਰੀ ਬਲਾਕ ਦੇ 21 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 4 ਔਰਤਾਂ ਸਣੇ ਕੁੱਲ 35 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ , ਬੁੱਗਰਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 5 ਅਤੇ ਜਾਹਨਗੀਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 4 ਮਾਮਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਬਲਾਕ ਸ਼ੇਰਪੁਰ ਦੇ ਕੇਵਲ 25 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 61 ਮਜ਼ਦੂਰ ਕਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦੇ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਘਨੋਰੀ ਕਲਾਂ ਇਸ ਬਲਾਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸਮੇਤ 11 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀ ਕਰ ਗਏ ਇੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪਰਿਵਾਰ ’ਤੇ ਪੰਜ ਲੱਖ 15 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਭਾਰੀ ਵਜ਼ਨ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਕਾਲਾ ਬੁਲਾ ਅਤੇ ਕਿਲਾ ਹਮੀਕਾ ਵਿੱਚ 4=4 ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਤਮਘਾਤ ਕਰ ਗਏ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਰ ਢਾਈ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਢਾਡੀਵਾਲਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪੀੜਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪਰਿਵਾਰ ’ਤੇ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਪੰਡ ਦਿਨੋ=ਦਿਨ ਹੋਰ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਬਲਾਕ ਇੱਕ ਦੇ 44 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਤੋਂ 11 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ ਕੁੱਲ 79 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਿੰਡ ਗੁਆਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸਮੇਤ 6 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਪਿੰਡ ਬਾਮਾਲ ਦੇ 6 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਰ 2 ਲੱਖ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ, ਪਿੰਡ ਭਸੋੜ ਦੇ 5 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ 3 ਹੋਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 4=4 ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਇਸ ਬਲਾਕ ਦੇ ਇੱਕ ਦਰਜ਼ਨ ਮਜ਼ਦੂਰ ’ਤੇ 2 ਅਤੇ ਢਾਈ ਲੱਖ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਭਾਰੀ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।
ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਬਲਾਕ ਦੋ ਦੇ 21 ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ 6 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 41 ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਗਏ। ਇਸ ਬਲਾਕ ਦਾ ਕੰਗਣਵਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 5 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਜਾਨ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਬਲਾਕ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਰ ਸਾਢੇ ਛੇ ਲੱਖ ਦਾ ਭਾਰੀ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।
ਬਲਜਿੰਦਰ ਕੋਟਭਾਰਾ
ਲੇਖਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹਨ।
ਅਨਦਾਨਾ ਬਲਾਕ ਦੇ 34 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ 29 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 83 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਘਾਤ ਵਰਗਾ ਘਾਤਕ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਇਸ ਬਲਾਕ ਦੇ ਡੂਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ 5 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 7 ਕਿਰਤੀਆਂ, ਪਿੰਡ ਬੰਗਾ ਵਿੱਚ 6, ਪਿੰਡ ਬੁਸੇਰਾ ਤੇ ਹਮੀਰਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ 5=5 ਖੇਤ ਮਜਦੂਰਾਂ ਨੇ ਕਰਜ਼ੇ ਖਾਤਮ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਕਫੇ ਦੇ ਕਰਵਾਏ ਸਰਵੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਲਾਕ ਸੁਨਾਮ ਦੇ 63 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 144 ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੇ ਆਤਮਘਾਤ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 16 ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਹਨ। ਢਾਡੋਲੀ ਕਲਾਂ ਬਲਾਕ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 9 ਹੈ, ਪਿੰਡ ਗੰਡੂਆ ਵਿੱਚ ਅੱਠ, ਪਿੰਡ ਸੇਰੌਂ ਵਿੱਚ 7, ਪਿੰਡ ਛਾਜਲੀ ਵਿੱਚ 6, ਖਨਾਲ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ 5 ਅਤੇ 4 ਹੋਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 5=5 ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਇਸੇ ਬਲਾਕ ਦੇ ਪੰਜ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ’ਤੇ 2 ਢਾਈ ਲੱਖ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।
ਬਲਾਕ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਦੇ 25 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਰਵਾਏ ਸਰਵੇ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ 44 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 4 ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਨੇ ਇਸ ਵਕਫੇ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਕਈ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਸਿਰ 80 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੋ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਭਾਰੀ ਪੰਡ ਹੈ।
ਧੂਰੀ ਬਲਾਕ ਦੇ 21 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 4 ਔਰਤਾਂ ਸਣੇ ਕੁੱਲ 35 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ , ਬੁੱਗਰਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 5 ਅਤੇ ਜਾਹਨਗੀਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 4 ਮਾਮਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਬਲਾਕ ਸ਼ੇਰਪੁਰ ਦੇ ਕੇਵਲ 25 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 61 ਮਜ਼ਦੂਰ ਕਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦੇ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਘਨੋਰੀ ਕਲਾਂ ਇਸ ਬਲਾਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸਮੇਤ 11 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀ ਕਰ ਗਏ ਇੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪਰਿਵਾਰ ’ਤੇ ਪੰਜ ਲੱਖ 15 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਭਾਰੀ ਵਜ਼ਨ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਕਾਲਾ ਬੁਲਾ ਅਤੇ ਕਿਲਾ ਹਮੀਕਾ ਵਿੱਚ 4=4 ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਤਮਘਾਤ ਕਰ ਗਏ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਰ ਢਾਈ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਢਾਡੀਵਾਲਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪੀੜਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪਰਿਵਾਰ ’ਤੇ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਪੰਡ ਦਿਨੋ=ਦਿਨ ਹੋਰ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਬਲਾਕ ਇੱਕ ਦੇ 44 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਤੋਂ 11 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ ਕੁੱਲ 79 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਿੰਡ ਗੁਆਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸਮੇਤ 6 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਪਿੰਡ ਬਾਮਾਲ ਦੇ 6 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਰ 2 ਲੱਖ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ, ਪਿੰਡ ਭਸੋੜ ਦੇ 5 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ 3 ਹੋਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ 4=4 ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਇਸ ਬਲਾਕ ਦੇ ਇੱਕ ਦਰਜ਼ਨ ਮਜ਼ਦੂਰ ’ਤੇ 2 ਅਤੇ ਢਾਈ ਲੱਖ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਭਾਰੀ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।
ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਬਲਾਕ ਦੋ ਦੇ 21 ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ 6 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 41 ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਗਏ। ਇਸ ਬਲਾਕ ਦਾ ਕੰਗਣਵਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੁਦਕੁਸੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 5 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਜਾਨ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਬਲਾਕ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਰ ਸਾਢੇ ਛੇ ਲੱਖ ਦਾ ਭਾਰੀ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।
ਬਲਜਿੰਦਰ ਕੋਟਭਾਰਾ
ਲੇਖਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹਨ।
This is shocking revelation. I am reading for the first time about suicides by landless labourers.We have been hearing about farmers' suicides for so many years but why has nobody talked about the poor labourers? You have done commendable job by writing this article. Let us see whether the government and the mainstream media wakes up from their slumber or not!
ReplyDeletebai g Kissana di gal likhde raho. ki hai kitte Kisan Jagg hi jan te shyaid hakam jamat vi.....
ReplyDelete