‘ਲਵ ਜਿਹਾਦ’: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਝਰੋਖੇ 'ਚੋਂ

ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਅੰਦੋਲਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ ਲਾਮਬੰਦੀ ਦਾ ਇੱਕ-ਸਮਕਾਲੀ ਯਤਨ ਹੈ | ਬਤੌਰ ਇੱਕ ਇਤਹਾਸਕਾਰ ਮੈਂ ਇਸਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਿਕ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੇਖਦੀ ਹਾਂ | ਜਦੋਂ ਵੀ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ ਤਣਾਓ ਅਤੇ ਦੰਗਿਆਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਉਦੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਝੂਠ ਘੜੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ | ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਰਦ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਗਵਾਹਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ‘ਕਾਮੀ’ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਘੜੀ ਗਈ ਹੈ |-ਚਾਰੂ ਗੁਪਤਾ

ਮੈਂ 1920 - 30 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਅਤੇ ਲਿੰਗ-ਭੇਦ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਹਿੰਦੂ ਸੰਗਠਨਾਂ — ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ, ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਆਦਿ –ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੇ ‘ਮੁਸਲਮਾਨ ਗੁੰਡਿਆਂ’ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਗਵਾਹ ਅਤੇ ਧਰਮ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀਆਂ ਅਨਗਿਣਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪ੍ਰਚਾਰਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੜਕਾਊ ਅਤੇ ਲੱਫਾਜ਼ੀ ਭਰੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਵਿਭਚਾਰ ਦੀਆਂ ਅਣਗਿਣਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਗਈਆਂ | ਇਹਨਾਂ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ, ਹਮਲਾਵਰ ਰੁਖ, ਅਗਵਾਹ , ਬਹਿਲਾਉਣਾ-ਫੁਸਲਾਉਣਾ, ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਸੂਚੀ ਬਣਦੀ ਗਈ | ਅੰਤਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਆਹ, ਪ੍ਰੇਮ, ਇੱਕ ਔਰਤ ਦਾ ਆਪਣੀ ਮਰਜੀ ਨਾਲ ਸਹਵਾਸ ਅਤੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਮੂਹਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਹ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਧਰਮ-ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ |

ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉਭਰੇ ਅਗਵਾਹ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਭਿਆਨ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਖੌਤੀ ਜਬਰੀ ਧਰਮ-ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵਰਗ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਪਹਿਚਾਣ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਲਈ ਲਾਮਬੰਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਦੇ ਦਿੱਤਾ | ਇਸਨੇ ਹਿੰਦੂ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸੰਦਰਭ ਬਿੰਦੂ ਅਤੇ ਇੱਕ-ਜੁੱਟਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੂਤਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ | ਨਾਲ ਹੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਡਰ ਅਤੇ ਗੁੱਸਾ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਹਿੰਦੂਤਵਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਢੰਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ | ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਝੂਠ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਕਮਜੋਰੀ, ਨੈਤਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਅਤੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਇੱਕ ਕਮਜੋਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਧਰਮ-ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤ ਨਾਪਾਕ ਅਤੇ ਬੇ-ਇੱਜ਼ਤੀ, ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |

ਉਦੋਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਦੇ ਅਭਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਮੁੱਦੇ ਵੀ ਜੁਡ਼ੇ ਹਨ | ਹਿੰਦੂ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜੋ ਜਾਤੀ ਭੇਦਭਾਵ ਹੈ, ਉਹਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਮੂਹਿਕਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਜੇਕਰ ਅਸੀ ਗਊ-ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਲਈਏ ਤਾਂ ਇਹ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ | ਪਰ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਪਰੇ ਰੱਖਕੇ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਔਰਤ ਦਾ ਸਰੀਰ ਹਿੰਦੂ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਅਤੇਅਗਵਾਹ ਅੰਦੋਲਨ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁਡ਼ੇ ਹੋਏ ਹਨ | ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਸਰਵੇਖਣ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਰਜ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ | ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰਚਾਰਵਾਦੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰਿਏ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਜਨਣ ਉੱਤੇ ਵੀ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ |

ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਬਲਾਤਕਾਰ ਜਾਂ ਜਬਰੀ ਧਰਮ-ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਛਾਨਬੀਨ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈਅਤੇ ਮੁਲਜਮਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਪਰ ਸਮੱਸਿਆ ਉਦੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੀ ਚਸ਼ਮੇ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਲਗਦੇ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਅਸੀ ਪਿਆਰ, ਰੁਮਾਂਸ ਅਤੇ ਹਰ ਅੰਤਰ-ਧਰਮੀ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਜਬਰੀ ਧਰਮ-ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਪਰਖਣ ਲਗਦੇ ਹਾਂ | ਇਹ ਗੌਰਤਲਬ ਹੈ ਕਿ 1920-30 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਜਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲਮੁਸਲਮਾਨ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ | ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਸਨ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਾਸ਼ਿਏ ਉੱਤੇ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ, ਦਲਿਤ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਵੇਸ਼ਵਾਵਾਂ ਵੀ | ਉਦੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਨਾਮਮਾਤਰ ਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਰਚਾਇਆ | ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ. ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂਤੋਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ |

ਇਹ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸੀ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੂਤਵਵਾਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਗਵਾਹ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤ ਹਿੰਦੂ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ | ਉੱਪਨਿਵੇਸ਼ਿਕ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਹਿੰਦੂ ਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ , ਜੋ ਕਿਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾਰੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਦਭੁਤ ਨਾਇਕ ਦੇਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਵਲ ਸ਼ਿਵਾਜੀਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨਆਰਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਨੂੰਅਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ | ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਰੰਗ ਭਰਕੇ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਨੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਧੀ ਰੋਸ਼ਨਆਰਾ ਦਾ ਦਿਲ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਚਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ|

ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਵਰਗੇ ਅੰਦੋਲਨ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਲਿੰਗਿਕਤਾ, ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਨਿੱਜੀ ਪਹਿਚਾਣ ਉੱਤੇ ਕਾਬਜ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਅਕਸਰ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਸੌਖ ਨਾਲ ਫੁਸਲਾ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਵਜੂਦ, ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਅੰਤਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਕਦਮ ਉਠਾ ਸਕਦੀ ਹੈ -ਇਸ ਸੋਚ ਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਮੈਨੂੰ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਡਰ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਔਰਤਾਂ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਨਫਰਤ ਫ਼ੈਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਭਿਆਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ – ਇੱਕ ਹੀ ਗੱਲ ਦੇ ਦੁਹਰਾਓ ਕਰਨਾ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਮ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇ | ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਝੂਠਾ ਦੁਹਰਾਓ ਕਾਫ਼ੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਵਿੱਚ ਕਈ ਨਵੀਂਆਂ ਚੀਜਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇਖਿਲਾਫ ਟਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ - ਨਵੇਂ ਇਜਾਫੇ ਵੀ ਹਨ — ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ, ਫਸਾਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੌਜਵਾਨ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੰਡ ਅਤੇ ਅੰਤਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚਾਲ |

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਪ੍ਰਚਾਰ ਨਾਲ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਅੰਤਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਜ਼ਰਿਏ ਇਸ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ ਲਾਮਬੰਦੀ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਨ੍ਹ ਵੀ ਲਾਈ ਹੈ | ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਜਾਤੀਵਾਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਤਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਆਹ, ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਿਚਾਣ ਨੂੰ ਕਮਜੋਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ ਪ੍ਰਚਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਕੰਨ ਨਹੀਂ ਧਰਿਆ | ਜੋ ਔਰਤਾਂ ਅੰਤਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਆਹ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ , ਉਹ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਸਮੁਦਾਇਕ ਅਤੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ ਕਿਲਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਲਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ| ਰੁਮਾਂਸ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਚਾਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ |

ਚਾਰੂ ਗੁਪਤਾ
ਲੇਖਿਕਾ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਨ | 

ਪੰਜਾਬੀ ਤਰਜ਼ਮਾ : ਇਕਬਾਲ ਗਿੱਲ ਧਨੌਲਾ